Het Antwerpse filmfestival Zeven Dagen Sociale Film gaat dit jaar door van 16 tot en met 22 november in Filmhuis Klappei. De aftrap werd afgelopen donderdag, 16 november, gegeven bij de uitreiking van de Gulden Mira, de Prijs van Verdienste die elk jaar door de Vereniging van de Vlaamse Filmpers gaat naar een filmpersoonlijkheid met een uitzonderlijk palmares.

Vorig jaar nam Jeroen Perceval de Gulden Mira naar huis, dit jaar viel de keuze op regisseur Tim Mielants (geb. 1979). Naast succesreeksen voor TV waaronder “Cordon” (2014) en het derde seizoen van “Peaky Blinders” (2016, bedacht door Steven Knight en met Cillian Murphy in de hoofdrol), heeft hij met “De Patrick” (2019) en “WIL” (2023) twee heel opmerkelijke films gedraaid. Zijn volgende film wordt “Small Things Like These” met opnieuw Cillian Murphy. De poorten voor een internationale carrière staan open.

Maar met tot dusver slechts twee films van laureaat Tim Mielants die in de bioscoop werden vertoond, krijgt de Gulden Mira—een carrièreprijs nota bene—een nieuwe invulling en wordt het duidelijk van welk een hoog niveau Mielants’ werk is waarvan de impact niet te onderschatten is. De man is een onmiskenbare vakman, en aangezien dat zo snel in het buitenland werd opgemerkt en hij er schijnbaar moeiteloos aan de slag kan en blijft, is het keer op keer een bevestiging van zijn creatieve inbreng en internationale uitstraling. Grenzen verleggen en het gezichtsveld van cinema verbreden, dat is de signatuur van Tim Mielants.

Dus werd het hoogtijd om hem te vieren in Antwerpen, tenminste zolang dat nog kan, want misschien zijn we hem binnenkort kwijt aan het buitenland—en dan?

Lukas De Vos—docent, essayist, journalist, auteur, en voorzitter van de VVF—leidde de avond in met een passende lofrede voor Tim Mielants, de twintigste laureaat van de Gulden Mira, Prijs van Verdienste van VVF, met als titel ‘Onbeslistheid als drijfveer’:

Filmvrienden,
Dames en Heren,
Beste Tim,

Ik ben blij Tim Mielants hier voor mij te zien staan in filmzaal Klappei mét zijn linkerarm. Ik heb namelijk gehoord dat hij hem zo goed als kwijt was, toen hij in de kelder dook met Jennifer Lopez. Schrik op een trap in het donker, de reddende arm vertoont nog sporen van de dikke ring die ze in zijn vel duwde. Een onvergetelijk moment in Mielants’ nog frisse carrière als filmregisseur.

Voor alle duidelijkheid: Tim is prettig getrouwd en heeft twee spruiten, J.Lo is na een breuk van twintig jaar uiteindelijk toch getrouwd vorig jaar met haar vierde echtgenoot, Ben Affleck. Krijg dus geen vunzige gedachten. Maar het is net die Affleck die de nieuwe film van Tim produceert—en dat is niet niks. De film zit al in de mixage, een nieuwe film met Cillian Murphy staat in de steigers. Murphy is ook de hoofdrolspeler in “Small Things Like These.” De Ierse acteur is van vele markten thuis. Sinds zijn eerste langspeelfilm (voor TV), “The Tale Of Sweety Barrett” (1998), is hij niet meer weg te denken uit de (bescheiden) sterrenwereld. Van het zelfmoordenaarsdrama “On The Edge” (2001), hij blonk al uit in “Peaky Blinders,” de virusfilm “28 Days Later” (2002)—de affiniteit met Mielants zal later blijken—, Neil Jordan’s transgenderfilm “Breakfast on Pluto” (2005), “The Wind That Shakes The Barley” (2006) van die eerdere Gulden Mira-winnaar Ken Loach tot zijn optredens in “Batman”-films, “Inception” (2010), en de oorlogssuspensfilm “Anthropoid” (2016), brak hij bij ons door met zijn krachtige vertolking in de TV-reeksen “Peaky Blinders” (2013-2022) en in het minder rooskleurige “Oppenheimer” (2023), een biopic die stukken beter was dan het bestverkopende “Barbie.” En laat Tim nu een heel seizoen, het derde als ik het wel heb, in 2016 afgeleverd hebben. In “Small Things Like These” castte hij Murphy naast goed gezelschap, met Emily Watson en Ciarán Hinds.

Leuk om weten is dat Tims doorbraak in de Angelsaksische Wereld er kwam dankzij de BBC. Die had de eerste reeks van “Cordon,” over de paniekerige reacties na een virusuitbraak en de inperking van vrijheden, aangekocht en uitgezonden. Murphy moet de parallel met “28 Days Later” gezien hebben. In elk geval gingen voor Mielants meteen de deuren open naar “Peaky Blinders,” mede door de nare atmosfeerschepping, de wildgang van gedachten door een muur rond de besmettingshaard in Antwerpen te bouwen, en de radeloosheid van de mens in de straat. Tim had zich in 2014 dan ook gebaseerd op het baanbrekend werk van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen, dat niet alleen als eerste aids onder controle trachtte te krijgen, maar ook de nog dodelijkere ziekte ebola.

Dat is een constante in Tims werk, onzekerheid en koppigheid. Koppigheid als eenkennigheid, die zelfbeschermend, zelflegitimerend is. Zoals George Orwell schreef in Notes on Nationalism: ‘Het is machtshonger gematigd door zelfbedrog. Iedereen is in staat tot de meest flagrante onoprechtheid, maar hij is er ook—omdat hij zich ervan bewust is dat hij iets dient wat groter is dan hijzelf—absoluut zeker van dat hij het bij het rechte eind heeft.’ Dat is Nijdig Baardje in “WIL.” Maar ook de hulpagenten maken er zich schuldig aan. Zij laten zich node beïnvloeden door een machtsideologie die hen ontglipt, en die, zoals Gregor (Dimitrij Schaad), als recht voorstelt wat krom is: het eigen geweten namelijk, het besef dat je morele opvoeding tegenwringt, maar die geen argumenten kan geven om de sociale druk te weerstaan.

Daarom hinkt Wil (Stef Aerts) op dubbelhartigheid—steun aan het Verzet en toch mededader van de jodenvervolging. Maar even goed laat Lode (Matteo Simoni) zich meeslepen, ondanks zijn vriendschap met Wil en de beschermende rol van zijn zus Yvette (Annelore Crollet). Tim laat dat uitvergroot zien in de blaffende toespraak van Volkstribuun Omer (Gène Bervoets, één van zijn fetisjacteurs, Gulden Mira 2010). De manier waarop de harde voetbalkern van de geliefde kleuren, den Antwerp, zich spontaan tot wezenloos opgefokte, ‘Joden Buiten’ brullende menigte laat gebruiken in de film, roept beelden op van Goebbels en Riefenstahl. Afzijdigheid wordt dan eenzijdigheid. Verering verdringt verstand. Verafgoding sublimeert het droeve lot van wie niets heeft en niets kent en niets wil weten. David Taylor houdt vol dat Orwells werk in twee woorden kan samengevat worden: ‘Wees fatsoenlijk.’ Tim heeft dat goed begrepen, maar stelt terecht dat fatsoensnormen even fnuikend kunnen zijn als oekazes—de katholieke kerk geeft daar het beste voorbeeld van.

“WIL” (2023, trailer)

Want zo kom ik terug bij “Small Things Like These.” Ook dat scenario is gebaseerd op een roman, een debuutroman dan nog van Claire Keegan, die de Orwellprijs voor politieke fictie kreeg in 2022, en op de shortlist van de Booker Prize belandde. In dat verhaal staat Bill Furlong, een gelukkig getrouwde kolenhandelaar met vijf dochters, voor dezelfde verscheurende én onmogelijke keuze. Hij ontdekt in een duister kolenhok van het nonnenklooster een meisje dat opgesloten zit. Ze is onderkomen, kan nog nauwelijks gaan, en smeekt om haar baby te mogen zien. Het is maar het tipje van de schandalige uitbuiting die kerk en staat in Ierland samen eeuwenlang maakten van ongehuwde moeders en lichtekooien. Nu begint pas uit te lekken hoe onmenselijk de daar geplaatste zondige vrouwen in de zogenaamde Magdalene Laundries behandeld werden—ze werden uitgeperst in wasserijen en handwerkateliers. Voor het minste falen of weerstand kregen ze strenge straffen. In werkelijkheid zijn zo ruim 30.000 vrouwen mishandeld en misbruikt. Maar wat moet Furlong doen in 1985? De misbruiken aan de kaak stellen? Of zijn eigen vredige leven veiligstellen, wetende dat hij zelf de zoon van een ongehuwde moeder is? Hij had alleen het geluk dat een rijke protestantse dame hen opving en werk en opvoeding gaf. Heen en weer getrokken, beweegt hij niet—Cillian Murphy zal allicht zijn donkerste blik en scherpste frons bovenhalen. Maar ik weet het, de film zal heel anders zijn dan het boek.

Dan pakt Tim zijn films soms iets luchtiger op, ook al kan de sfeer erg richting film noir gaan. Vooral in de tragikomedie “De Patrick” valt dat op. Het is een blootfilm, ingegeven door eigen ervaringen. Want Tims ouders—ik hoop dat ze niet in de zaal zijn, we zouden hier schoon staan—zijn overtuigde naturisten en als kleine jongen mocht of moest Tim mee naar een kamp in de Pyreneeën. Hij heeft daar unheimliche gedachten aan overgehouden. Als het al autobiografisch is, dan heeft hij zichzelf toch sulliger gemaakt dan hij is. Het moederskindje Patrick leidt een zorgeloos leven. Tot hij zijn hamer kwijtraakt—met overdrijving kun je die hamer zien als het verdwenen mes vóór de onthulling in “The Girl With The Dragon Tattoo,” met de punk-J.Lo Rooney Mara als Lisbeth Salander.

Het is een ordinaire hamer uit een verzamelblok, geen Marvelhamer van Thor. Iets zoals een tandenborstel die je niet kwijt wil, of een afgedragen jeans—een kleinood. De wereld van Patrick raakt ontregeld, zeker als blijkt dat de hamer voor een diefstal is gebruikt. Alles komt natuurlijk goed, maar je leert veel: blote mensen zijn normaal, of zoals Oscar Wilde zei, If man was meant to be naked, he would have been born that way. Essentieel is niet de piemel van Kevin Janssens, maar de verwarring van een eenvoudige man die niet weet of hij idoot dan wel een misdadiger is. Of een gewone mens.

Diezelfde verbauwereerdheid staat u te wachten in de film die Tim gekozen heeft. “M” uit 1931—ja, in zwart-wit—is een bewonderenswaardige keuze, en tegelijk het grote voorbeeld van Tims productie. Zijn bescheidenheid siert hem, de keuze voor Fritz Lang is profetisch: ook hier is het niet de daad die belangrijk is—de jacht op een kindermoordenaar—maar de zelfrechtvaardiging. In juridische termen: de onweerstaanbare drang. Om te moorden. Om te schofferen. Om eigen belang te verdoezelen. Om zelfbescherming, in casu door de onderwereld, te voeden. An outsider is ruining our business and our reputation, klaagt Capo Schränker. Maar tegelijk is er al die echo van “WIL.” De onhoudbare druk van de massa, van de opgehitste menigte. In de jaren voordat Hitler de absolute macht greep in 1933, schetst Lang al de wreedaardige kontoeren van het Volksgericht, met Gustaf Grüntgens (Schränker) als de doorgeslagen fanatieke nazirechter Roland Freisler. En met de afschuwelijke kinderpakker Peter Lorre, die barst van zelfmedelijden, zich een slachtofferrol aanmeet, en waar nodig geheugenverlies simuleert. Maar doet het gerecht dan beter? Is er medeleven bij de politie? Krijgen de moeders hun dochters terug? Hoe zou je zelf oordelen? Dat en nog veel meer schizofrenie krijgt u in de gerestaureerde versie van “M,” waaruit eerder de te lange politievergaderingen waren weggevallen. Maar het is gepast de film op 16 november te tonen, in de film worden berichten van 17 november getoond.

“M” (a.k.a. “M—Eine Stadt sucht einen Mörder”; 1931, trailer)

Een eerbetoon aan Fritz Lang, een eerbetoon aan Tim Mielants (die een leuke schrijver op IMBD als Milantz schreef—die Duitsgezindheid toch!). Aan hem de trofee van de Gulden Mira, die er dit jaar iets anders uitziet. De kunstenaar Frans Wuytack kon het niet meer aan. Het nieuwe beeldje is nog in voorbereiding. En dat op de dag dat we het heengaan van onze voormalige, onmisbare secretaris Willy Magiels betreuren, vandaag exact vijf jaar geleden. Hij had Fritz Lang nog in levende lijve ontmoet, en aan zijn werk samen met Danny De Laet een boekje gewijd (“Fritz Lang: (On)Schuld en Boete.” Antwerpen/Rotterdam, Film International-Rik Duterne 1975, 85 blz.). Verlies komt nooit alleen: vorige week overleed ons oudste lid, Swa Geudens. Hij was negenennegentig en mocht er niet meer bij zijn. Maar een jonge snaak als Tim zal de laatste hoofdredacteur van Volksgazet allicht niet meer gekend hebben. Wel kent hij grondig zijn volk. Voor dat engagement verdient hij, bij deze opening van de Week van de Sociale Film, terecht de Gulden Mira. [Einde lofrede].

De repliek van Tim Mielants was gevat en bescheiden—eigenschappen die de gedreven en getalenteerde filmmaker typeren en sieren—toen hij zei, ‘Deze onderscheiding betekent écht wel iets. Het werd hier nu heel leuk opgesomd, maar er zijn ook wel zwarte en donkere momenten geweest in mijn carrière met veel onzekerheden en momenten dat ik ermee wilde stoppen. Maar een film maak je nooit alleen en gelukkig zijn er heel wat mensen die mij op die moeilijke momenten hebben gesteund. Aan al die mensen waarmee ik heb kunnen werken, draag ik deze onderscheiding op.’

Na afloop werd dus, zoals reeds gemeld, in Filmhuis Klappei de filmklassieker “M—Eine Stadt sucht einen Mörder” (1931) van Fritz Lang vertoond.

Volledigheidshalve hier een volledig overzicht van de laureaten van de Gulden Mira door de jaren heen, met in 2002 Frans Weisz; 2003 Roel Van Bambost; 2004 Marion Hänsel; 2005 Jan Decleir; 2006 Robbe De Hert; 2007 Jacqueline Pierreux; 2008 Fernand Auwera; 2009 Chris Lomme; 2010 Gène Bervoets; 2011 Marilou Mermans; 2012 Roland Verhavert; 2013 Raoul Servais; 2014 Harry Kümel; 2015 Nouchka van Brakel; 2016 Associate Directors; 2017 Ken Loach; 2018 Johan Leysen; 2019 Stijn Coninx; 2021 Eric De Kuyper; 2022 Jeroen Perceval; 2023 Tim Mielants.

Filmhuis Klappei, Antwerpen
16 november 2023

FILMS VAN TIM MIELANTS

DE PATRICK (2019) DIR Tim Mielants PROD Bart Van Langendonck, Sarah Marks SCR Tim Mielants, Benjamin Sprengers CAM Frank van den Eeden ED Alain Dessauvage MUS Geert Hellings CAST Kevin Janssens, Pierre Bokma, Ariane van Vliet, Hannah Hoekstra, Jemaine Clement, Bouli Lanners, Josse De Pauw, Jan Bijvoet

NOBODY HAS TO KNOW (2021) DIR Bouli Lanners SHOOTING DIR Tim Mielants PROD Jacques-Henri Bronckart SCR Bouli Lanners, Stéphane Malandrin CAM Frank van den Eeden ED Ewin Ryckaert MUS Pascal Humbert, Sébastien Willemyns CAST Michelle Fairley, Bouli Lanners, Andrew Still, Julian Glover, Cal MacAninch, Ainsley Jordan, Clovis Cornillac, Anne Kidd, Donald Douglas

WIL (2023) DIR Tim Mielants PROD Jan Segers, Bo De Group, Hans Everaert, Guy Goedgezelschap, Tomas Leyers SCR Tim Mielants, Carl Joos CAM Robrecht Heyvaert ED Bert Jacobs CAST Stef Aerts, Matteo Simoni, Annelore Crollet, Jan Decleir, Gene Bervoets, Koen De Bouw, Kevin Janssens, Els Dottermans, Dirk Roofthooft, Jan Bijvoet, Dimitrij Schaad, Karina Smulders, Pierre Bokma, Marc Lauwrys, Ariane Van Vliet

SMALL THINGS LIKE THESE (2024) DIR Tim Mielants PROD Matt Damon, Cillian Murphy, Alan Moloney, Jeff Robinov, Drew Vinton SCR Enda Wash (boek “Small Things Like These” [2021] van Claire Keegan) CAST Cillian Murphy, Ciarán Hinds, Emily Watson, Amy De Bhrún, Abby Fitz, Eileen Walsh, Ian O’Reilly, Tom Leavey, Cillian O’Gairbhi, Ella Cannon, Louis Kirwan

TV-REEKSEN

SUPER8 (2009)
CODE 37 (2011-2012), 11 afleveringen
ZINGABURIA (2012-2013), 10 afleveringen
CORDON (2014), 10 afleveringen
PROFESSOR T. (2015), 2 afleveringen
THE TUNNEL (2016), 2 afleveringen
PEAKY BLINDERS (2016), 6 afleveringen
THE TERROR (2017-2018), 4 afleveringen
LEGION (2017-2018), 3 afleveringen
TALES FROM THE LOOP (2020), 1 aflevering
THE RESPONDER (2022), 2 afleveringen