Een Nederlands en Deens gezin leren elkaar kennen tijdens een vakantie te midden van de glooiende groene heuvels van Toscane, in Italië. Na afloop nodigt het Nederlandse stel hun nieuwe vrienden uit voor een verlengd weekend in hun huis in Nederland. De Deense familie besluit erop in te gaan; het zou uiteindelijk onbeleefd zijn om het af te wijzen. Eenmaal ze er na hun lange dagrit zijn aangekomen, ziet alles er rooskleurig uit. Ze zijn blij mekaar terug te zien, er is genoeg wijn en genoeg om over te praten. Maar wanneer de gasten zich realizeren dat ze hun gastheren nauwelijks kennen en het erg ongemakkelijk wordt, beseffen ze dat hun eerste reactie om beleefd en hoffelijk te zijn hen zuur kan opbreken. Het weekend in het bos escaleert geleidelijk in een zeer verontrustende en gruwelijke nachtmerrie. Wat in Toscane gebeurde, had in Toscane moeten blijven.

Met frequente knipogen naar Michael Haneke’s “Funny Games” (1997), die hij een decennium later in de V.S. opnieuw maakte met Noami Watts en Tim Roth, is “Speak No Evil” een complexe horrorfilm met dezelfde brutale impact als George Sluizers “Spoorloos” (1988), dat hij ook in de V.S. opnieuw maakte als “The Vanishing” (1993), met in de hoofdrollen Jeff Bridges en Kiefer Sutherland.

“Speak No Evil” is een Deense film, oorspronkelijk getiteld “Gæsterne,” en is opgenomen in het Engels; het is de derde speelfilm geregisseerd door Christian Tafdrup (geb. 1978), een Deense filmmaker en scenarioschrijver, die in de jaren negentig eerst als acteur te zien was in films en tv-series in zijn thuisland.

De film ging in wereldpremière op 22 januari 2022 in de Midnight-sectie van het Sundance Film Festival. Op de website van het Festival staat dat de film ‘op meesterlijke wijze spanning en suspense opbouwt, met een visueel crescendo dat zeker een blijvende indruk zal achterlaten.’ In haar introductie van de film beschreef Ana Souza, verantwoordelijk voor de programmatie van het Sundance Institute, de film als ‘one of the most twisted films of this year’s Festival.’ Op 29 januari 2022 vond de Europese première van “Speak No Evil” plaats tijdens het Göteborg Film Festival in Zweden; sindsdien werd de film vertoond op andere festivals, waaronder het Seattle International Film Festival. “Speak No Evil” werd in maart 2022 in Denemarken uitgebracht; vanaf 14 september loopt de film ook in de Belgische bioscopen, en is hij toegankelijk vanaf 16 jaar. Verdeler: September Film.

In de film wordt het Deense echtpaar Bjørn en Louise gespeeld door Morten Burian en Sidsel Siem Koch; de Nederlandse acteurs Fedja van Huêt en Karina Smulders, ook een koppel in het echte leven, vertolken het Nederlandse echtpaar Patrick en Karin.

In “Speak No Evil” gebeurt er veel in anderhalf uur tijd; doorheen gans de film word je herinnerd dat het wijze ouderlijke advies van weleer, ‘Praat niet met vreemden,’ nog altijd steek houdt.

Onderstaand gesprek met Christian Tafdrup, de Deense regisseur van de film, is de neerslag van het Zoomgesprek afgenomen tijdens het Filmfestival van Oostende in maart 2022. Tijdens het gesprek was het haast onmogelijk om spoilers te vermijden.

Sundance Film Festival, januari 2022: de Deense filmregisseur Christian Tafdrup intoduceert “Speak No Evil”

Hoe is het verhaal van “Speak No Evil” tot stand gekomen?

Drie jaar geleden was ik met mijn vriendin en onze driejarige dochter op vakantie in Toscane, waar ik een soortgelijke ervaring had als de personages in de film. We hadden een Nederlands stel leren kennen en werden vrienden. Ze hadden ook kinderen en ze nodigden ons uit bij hen thuis in Rotterdam. Mijn vriendin en ik keken toen elkaar aan en zeiden, ‘Zullen we gaan? Of niet?’ We besloten niet te gaan. Maar toen begon ik me voor te stellen wat er had kunnen gebeuren indien we hen wel hadden bezocht. Ik sprak erover met mijn broer en we stelden ons al de grappige, maar ook enge dingen voor die zich konden voordoen. We begonnen te brainstormen over de meest vreemde situaties. Het kon een komische of een dramatische wending nemen, maar we dachten, ‘Wat als het ergste dat kon gebeuren, ook echt zou gebeuren?’ Dus begonnen we het te schrijven als een horrorfilm, deels gebaseerd op mijn eigen ervaring en onze verbeelding.

Ik hou van je gevoel voor humor. Toen de film werd vertoond op The Sundance Film Festival, plaatsten ze een geweldige intro van jou op hun YouTube-kanaal [zie clip hierboven] om je film te promoten met negatieve reacties die je kreeg.

[Lacht.] We hebben al vroeg screenings gehad en ik was geschrokken van sommige opmerkingen. Maar toen dacht ik, ‘Misschien kan ik ze op een creatieve manier gebruiken?’ Want het leek me interessant om een ​​film voor te stellen op basis van kritische opmerkingen die je krijgt, vermengd met een beetje ironie. Het waren dus echte reacties die ik in het Engels vertaalde; het waren zowat de meest negatieve opmerkingen die je je kon voorstellen, en ze waren niet enkel negatief. Ze waren ook een reactie op mijn werk, en dat vind ik interessant, want je wil wel dat er wordt gereageerd op je film. En dat zal met deze film nog wel gebeuren, denk ik. Het YouTube filmpje kan je dus ook beschouwen als een statement van Sundance dat mensen kunnen reageren op een film.

Je bent filmregisseur, scenarioschrijver en acteur in theater en film. Stel dat iemand naar je toestapt en je vraagt, ‘Wat doe je voor de kost?’ Wat zou je antwoord zijn?

Tot vier jaar geleden zou ik hebben gezegd dat ik een acteur was die ook regisseert. Maar nu denk ik dat ik mezelf regisseur mag noemen, en daar voel ik me goed bij. Ik wilde altijd acteur en regisseur zijn; ik acteer al sinds ik een kind was. Maar ik regisseerde ook korte films toen ik een tiener was. Vaak moet je één ding kiezen als je jezelf ergens in wil specialiseren, dus ging ik naar de theaterschool en tijdens vakanties of in het weekend regisseerde ik gewoon. Ik voelde nooit een band met filmregisseurs in Denemarken omdat ik niet op een filmschool zat, ik kom uit de theaterwereld. Maar op een dag besloot ik om te gaan voor een carrière als filmregisseur. Nu heb ik drie speelfilms gemaakt; twee films waren zeer low budget, en “Speak No Evil” is de eerste met een normaal budget. Regisseren is nu hetgeen me de meeste voldoening geeft, ik heb nog nooit zoveel plezier gemaakt als nu. Het is interessant om een ​​idee te laten rijpen en zien waar het je naartoe leidt. Toen ik toneelwerk deed en optrad in toneelstukken van Shakespeare en Tsjechov, vond ik het leuk om op te treden, maar er ontbrak iets—iets waardoor ik me er niet helemaal thuisvoelde. Terwijl dit creatieve proces mijn grote passie is: dingen bedenken, je eigen wereld creëren en er een product van maken. En ook, op 43-jarige leeftijd, met twee kinderen en een vrouw die niet in deze business werkt, zou het niet leuk zijn om elke avond op een podium te moeten staan. Het leven is nu rustiger als ik thuis kan schrijven en niet elke avond naar het theater hoef te gaan. Dus ik voel me nu meer een regisseur dan vier of vijf jaar geleden, en ik durf mezelf ook filmregisseur noemen, al kostte het me vele jaren om mezelf te overtuigen dat ik echt regisseur was geworden.

Als je naar “Speak No Evil” kijkt, kun je zien dat hij is gemaakt door iemand die van zijn vak houdt en die weet wat hij doet. Je hebt een beperkte cast, dus de focus, de kracht en het inlevingsvermogen liggen des te meer op de setting, de dialogen, de stiltes, de close-ups, vooral bij de scènes die ’s nachts plaatsvinden. Je weet dat er vreselijke dingen zullen gebeuren, maar je weet niet precies wat of wanneer. Was dat het concept van de film?

Wel, je bent altijd op zoek wanneer je je eigen filmtaal probeert te ontwikkelen. Bij elk nieuw project is het interessant om je op terreinen te begeven waar je niet zo mee vertrouwd bent. Dan neem je wat je kent naar die specifieke plek; voor mij was een horrorfilm het laatste wat ik me had voorgesteld. Mijn favoriete horrorfilms zijn “Rosemary’s Baby” [1968], “The Exorcist” [1973] en “Don’t Look Now” [1973]. Dit zijn geen pure horrorfilms, want ze zijn op een zeer artistieke manier gebracht en ze gaan over naturalisme met geweldige personages. Ze zijn ook zeer suspensevol. In die films duurt het lang voordat er iets expressiefs gebeurt. En kijk je naar de meeste horrorfilms uit de jaren 90, daar zie je veel bloed dat alle kanten uitgaat, en dat interesseert me helemaal niet. Ik kom uit een wereld waar je heel genuanceerde personages hebt, en ik had ook een flair voor absurdisme. Toen ik jong was, las ik veel Samuel Beckett, Harold Pinter, en ik hield van [Luis] Buñuel; ze werkten in een meer verwrongen universum waar dingen niet altijd rechtlijnig zijn. In deze werelden van absurdisme is het ook ietwat horrorachtig. Dus ik dacht, ‘Waarom maak ik geen film die ergens in het midden ligt, die nog steeds kan doorgaan als een satire of een komedie, terwijl ik het dagelijks leven observeer?’ Je weet wel, met absurde gedragingen van mensen. Ik kijk graag naar de wereld om te zien hoe we ons tot elkaar verhouden. Ik heb een heel leuk gezin, mijn ouders zijn nog bij elkaar en ik heb een heel gewoon leven. Maar de manier waarop we met elkaar praten als we op vakantie zijn of wanneer we naar een receptie gaan—die wereld van de small talk—dat is zo’n leuke manier om te communiceren wanneer we het hebben over het weer, het verschil tussen landen, eetgewoonten… Ik voelde me altijd erg verbonden met die wereld. Maar kijk je iets verder, dan kan het best wel eng worden, want wie zijn wij als mensen? Wat zouden we doen als we werden uitgedaagd door anderen die ons willen testen of ons kwaad willen doen? Als we deze mensen uit de middenklasse zijn, zouden we dan in staat zijn om het kwaad te herkennen of ons ertegen te verzetten? En dan kun je een komische toon in een gevaarlijke film brengen. Dus de personages die ik beschrijf in “Speak No Evil” zijn mensen die ik heel goed herken omdat we ook zo’n vakanties hebben gehad, waar onze ouders ook buitenlandse stellen ontmoetten in landen als Griekenland of Italië, en dan nodigden ze ons soms uit om langs te komen. Dat was nooit een leuke ervaring, want toen we nadien terug huis reden, zeiden we altijd tegen elkaar, ‘Waarom hebben we niets gezegd? Waarom aten we hun slecht eten? Waarom zeiden we niets toen hun lelijke hond aan onze gezichten likte?’

Je zweeg omdat je een goede gast wilde zijn.

Precies. En wat ik in “Speak No Evil” wil tonen, is dat ik ongerust ben als de wereld rondom ons heel gevaarlijk zou worden. Wat voor man zou ik dan zijn? Wat doe ik op momenten van angst? Ben ik te naïef, of ben ik te goed om tegen het kwade te vechten? Dat zijn kritische vragen die ik mezelf stel omdat ik die wereld niet zo goed ken. Ik wilde uiteindelijk een film maken die grappig moest zijn, maar ook heel eng, over moderne beschaafde mensen die een bevoorrecht leven leiden, mensen die naar Italië gaan, wijn drinken en over niets praten. Wat zouden ze doen als ze de duivel ontmoeten? Dat was een moeilijke denkoefening voor mij. Ik denk dat ik uit een wereld kom waar mensen en hun gedragingen worden geobserveerd, met wat satire, en dat wilde ik combineren met iets gevaarlijks, zoals Michael Haneke doet in zijn films. Hij beschrijft ook de middenklasse en maakt zeer verontrustende films; ik voelde me daardoor erg geïnspireerd.

Het leven draait om keuzes maken. Het Deense echtpaar in de film moet een keuze maken: gaan ze op de uitnodiging in en bezoeken ze het Nederlandse koppel, of moeten ze het aanbod gewoon afslaan. Is dat de essentie van de film? Het draait allemaal om de keuzes die je maakt, en om de gevolgen?

Ik denk dat je gelijk hebt, maar het probleem is dat we gewoon niet altijd de juiste keuzes maken. We doen het misschien wel met de beste bedoelingen, maar soms graven we ons eigen graf vanwege onze keuzes. Het leuke aan een film als deze is dat je het publiek een beetje toeschreeuwt, ‘Alsjeblieft, doe dat niet!’ Wat de film vooral wil vertellen, is, wil je je gedragen zoals de samenleving van je verwacht? Wil je aardig en beleefd zijn, volgens de sociale regels? Want je hebt nog altijd dat kleine stemmetje in je achterhoofd, dat alarmbelletje—je intuïtie—maar in cruciale situaties luisteren we daar niet altijd naar. Als we ons door anderen geïntimideerd voelen, hebben we de neiging om te zeggen, ‘Oh, we overdrijven waarschijnlijk. Mensen zijn niet zo slecht als we denken. Dit zal wel een misverstand zijn.’ We verwachten niet dat het ergste zal gebeuren, en we kennen onszelf niet in zeer gevaarlijke situaties. Het is gemakkelijker om onze intuïtie en ons gezond verstand te negeren en te doen alsof er niks aan de hand is. Dat is ook een goede zaak—daar draait de wereld om—maar als er een boodschap in de film zit, is het ook om te luisteren naar je eigen intuïtie. Velen van ons hebben een heel goed idee van hoe we ons echt voelen. Maar we zijn afgestapt van onze eigen menselijke natuur, en in plaats daarvan zijn we dichter bij ons eigen ‘beschaafde zelve’ uitgekomen, zoals de cultuur ons voorschrijft hoe we ons moeten gedragen. Dat het heel gevaarlijk is om ‘Nee!’ te zeggen of om tegen de groep te zeggen, ‘Ik wil dit niet doen.’ Want dan maak je niet langer deel uit van de groep en kan je in gevaarlijke situaties terechtkomen die je niet kent. Het is belangrijk om te vertrouwen op je innerlijke buikgevoel in plaats van de mens te zijn die de anderen verwachten dat je bent. Dat is het dilemma van de film, en ik denk dat de Deense familie gered had kunnen worden als ze naar die stem hadden geluisterd. In de film staat een auto buiten, en ze kunnen altijd wegrijden. Er zijn geen wapens, ze zitten niet opgesloten in een kelder, dus ze hebben de vrije keuze om weg te gaan, maar de film toont hoezeer we gebonden zijn aan sociale afspraken. Ook al hebben we een vrije wil, ook al weten we wat het juiste is om te doen, we willen ons gedragen, we willen goede mensen zijn. We willen niet in ongemakkelijke, gênante situaties terechtkomen, dus is het gemakkelijker om niets te doen en weg te kijken. En dat is heel gevaarlijk. De film vertelt je op een zeer duistere manier wat het ergste is dat kan gebeuren als je niet zegt, ‘Stop!’ Hij waarschuwt ons dat we niet zo enthousiast moeten zijn over hoe we ons soms moeten gedragen en dat het okee is om te vertrouwen op onze menselijke instincten.

Je schreef het scenario met je broer Mads. Hoe hebben jullie samengewerkt?

Ik ben acht jaar ouder dan mijn broer. Ik wist altijd wat ik wilde doen; ik heb ook altijd geschreven terwijl hij een heel ander leven leidde. Hij heeft veel gereisd; hij heeft in Thailand gewoond en gestudeerd. Maar op een dag, in de aanloop naar mijn tweede speelfilm, “A Horrible Woman” [2017], stelde hij voor om het scenario samen te schrijven. De film is gebaseerd op enkele persoonlijke ervaringen en relaties met vrouwen. Ik denk dat vrouwen ook heel hard kunnen zijn voor mannen, dus hij zei tegen me, ‘Laat ons dat eens uitpluizen.’ Hij kent mij heel goed omdat we broers zijn, en hij zei ook, ‘Het mag niet op een dagboek lijken, je hebt een andere stem nodig om het te schrijven.’ En zonder het te weten, was hij een briljant schrijver; hij schrijft heel goede dialogen en werkt erg snel. Dus nu hebben we samen twee films gemaakt. We kunnen ook heel kritisch zijn voor mekaar. Wanneer je alleen schrijft, kun je soms maanden met een bepaald idee zitten en je weet niet of je de juiste richting uitgaat. Maar met mijn broer kan ik er gemakkelijk over praten en is het niet erg om van mening te verschillen. We hebben onze eigen ruimte om te schrijven en hoewel we heel verschillend zijn, hebben we dezelfde smaak als het om humor gaat. Ik weet iets meer over het maken van films, maar we hebben dezelfde achtergrond en dezelfde voorgeschiedenis. We schrijven over onszelf en onze ouders, onze vakanties en alle dingen waar we mee te maken hadden. Ik had het niet zien aankomen, maar nu maken we er echt ons werk van.

Wanneer je een scenario schrijft—eender welk scenario—of wanneer je een scène opneemt, wanneer voel je dan dat het goed zit?

Het is vaak erg laat, tijdens het monteren, dat ik ontdek wat voor soort film ik aan het maken ben. Na jarenlang schrijven en weken en weken opnemen, vind ik de film pas in de laatste week van de montage. Als ik begin met filmen, weet ik wat ik wil, maar schrijven en regisseren kunnen ook frustrerend zijn omdat je altijd een beetje twijfelt, soms krijg je er moeilijk vat op en weet je niet precies waarover de film echt gaat. Je hebt verschillende thema’s en terwijl je aan het filmen bent, kan een film veel verschillende richtingen uitgaan. De magie van film schuilt erin dat je soms lang moet graven om te vinden wat er allemaal in zit. En het is waar wat ze zeggen, dat je een film drie keer maakt: wanneer je hem schrijft, wanneer je hem opneemt en wanneer je hem monteert. Maar dat is ook het leuke eraan: je moet erop kunnen vertrouwen dat de film die je wil maken er in zit, ook al kan het moeilijk zijn om dat te vinden. We hebben screenings van “Speak No Evil” gehad waar het publiek dacht dat het een gans andere film was. Dat kwam omdat we een paar scènes in de film hadden die we er nadien hebben uitgeknipt. Ze brachten het publiek op een dwaalspoor. In het begin dachten ze dat het een film was over een slechte relatie en dat het Deense stel op bezinning naar Nederland ging. Daarover gaat hij dus helemaal niet. Misschien hebben ze een slechte relatie, maar het kan ook een goede zijn. Ze houden zeker van elkaar en ze hebben jonge kinderen. Bij film moet je dus uiterst precies te werk gaan; een film is als een gedicht, met een paar woorden zeg je iets over de wereld. Een filmscène is vaak maar een halve pagina, terwijl een scène in een theaterstuk twintig pagina’s kan tellen. In film is het erg geconcentreerd, en misschien duurt het daarom zo lang om hem te maken. Maar uiteindelijk vind je de film die je zocht. Het leuke aan “Speak No Evil” is dat de definitieve versie heel dicht aanleunt bij mijn eerste idee, voordat ik er met iemand over sprak. Ik denk dat je al deze stappen moet doorlopen om te beseffen waar je met je film naartoe gaat. Dat is heel magisch. Ik praat er wel eens over met andere schrijvers en regisseurs die veel meer ervaring hebben dan ik, en ze herkennen dat allemaal.

Wat ga je doen als een Amerikaanse producer of een Amerikaanse productiemaatschappij je vraagt ​​om in ​​Hollywood een remake van “Speak No Evil” te maken?

Die vraag hebben ze gesteld, en we hebben al een contract met de Amerikanen voor de ​​remake. Ze zijn dus erg snel geweest. Maar ik ben niet geïnteresseerd om hem zelf te maken. Ik besteed liever de komende vier jaar aan een nieuw idee in plaats van mezelf te herhalen, hoewel ik het zal opvolgen. Dus het scenario wordt geschreven door een andere scenarist, en de film wordt geregisseerd door een andere regisseur. Maar het is heel interessant dat ze al contact hebben opgenomen. Ik praat elke avond via Zoom met mensen in Hollywood; er is een grote hype rond deze film, en ze weten zoveel over Scandinavische en Europese films. Dus over een paar jaar komt er een Amerikaanse versie van de film. Dat is geweldig nieuws.

Op filmgebied is Denemarken altijd heel creatief geweest. Carl Dreyers klassieker “The Passion of Joan of Arc” [1928] wordt beschouwd als een van de beste films ooit, en er zijn heel wat opmerkelijke Deense regisseurs zoals als Bille August, Susanne Bier, Thomas Vinterberg en Lars von Trier. Met de Jean Hersholt Humanitarian Award is er zelfs een Oscar genoemd naar een Deense acteur. Wat is het geheim van Denemarken en de Deense filmindustrie?

Ik weet het niet. Zo bekijken we het zeker niet, in Denemarken lopen we niet met ons hoofd in de wolken of voelen we ons niet altijd een succes. Maar we hadden in de jaren negentig wel een beweging met deze donkere films van Lars von Trier en enkele vroege films van Vinterberg. Ze waren toen nog erg jong en begonnen een kleine revolutie in de cinema toen je meer kon beleven en je origineler kon zijn. Voordien waren de meeste films gebaseerd op boeken; het waren zeer klassieke Scandinavische films. Ik werkte als assistent toen ik nog heel jong was, en ik wilde filmregisseur worden omdat ik naar die generatie opkeek. Ik zag de films van Lars von Trier; ik las zijn scenario’s, ik kopieerde ze, ik wilde zijn zoals hem. Ik denk dat de generatie zich nu heel bewust is van het nemen van risico’s en het maken van donkere en grotere films, en ervoor zorgt dat ze opvallen, want als je Lars von Trier of Thomas Vinterberg in je land hebt, inspireert het je om vrijer te filmen en niet al te conservatief te zijn. Dus ik denk dat ze veel hebben gedaan voor een klein land als Denemarken. Je probeert altijd iets anders te doen, en niet alleen de vorige generatie te imiteren. Nu zijn er veel jonge mensen in Denemarken die films maken, ook veel kortfilms; je moet ze heel serieus nemen en je moet geloven in hun talent. Je kunt niet zomaar een one-hit-wonder zijn. Het vraagt tijd om talent te ontdekken en te ontwikkelen, dat kan een decennium duren. Maar als je geduld hebt en al in een heel vroeg stadium in het talent gelooft, zullen er goeie films volgen. Ik denk dat Denemarken daar heel goed in is. Ook het Danish Film Institite—het is niet erg als je eerste films hun publiek niet vinden, want misschien maak je over tien jaar een film die wel een groot succes wordt. Je kan niet altijd vanaf dag één de beste zijn, en dat begrijpt de Deense filmindustrie. Dat is volgens mij één van de geheimen: het kan allemaal lang duren, maar uiteindelijk loont het de moeite.

Zoomgesprek, Filmfestival Oostende
6 maart 2022

“Speak No Evil” (2022, trailer)

FILMS (ALS REGISSEUR-SCENARIOSCHRIJVER)

FORÆLDRE, a.k.a. PARENTS (2016) DIR – SCR Christian Tafdrup PROD Thomas Heinesen CAM Maria von Hausswolff ED Anne Østerud, Tanya Fallenius MUS Sune Kølster CAST Søren Malling, Bodil Jørgensen, Elliott Crosset Hove, Miri Ann Beuschel, Anton Honik, Christian Tafdrup (Real estate agent)

EN FRYGTELIG KVINDE, a.k.a. A HORRIBLE WOMAN (2017) DIR Christian Tafdrup PROD Thomas Heinesen, Marta Zein SCR Christian Tafdrup, Mads Tafdrup CAM Niels Buchholzer ED Nicolaj Monberg CAST Anders Juul, Amanda Collin, Rasmus Hammerich, Sidse Mickelborg, Søren Hauch-Fausbøll, Vibeke Hastrup, Christian Tafdrup (James)

GÆSTERNE, a.k.a. SPEAK NO EVIL (2022) DIR Christian Tafdrup PROD Jacob Jarek SCR Christian Tafdrup, Mads Tafdrup CAM Erik Mohlberg Hansen ED Nicolaj Monberg MUS Sune Kølster CAST Morten Burian, Sidsel Siem Koch, Fedja van Huêt, Karina Smulders, Liva Forsberg, Marius Damslev