Na zijn regiedebuut “Cessez-le-feu” (2016) is de Franse regisseur Emmanuel Courcol met “Un triomphe” aan zijn tweede film toe. Kad Merad speelt de hoofdrol; hij kruipt in de huid van Étienne, een werkloze acteur, die een theaterworkshop organiseert in een gevangenis. Verrast door talent dat hij er aantreft, besluit hij met de gevangenen Samuel Becketts beroemde toneelstuk “Wachten op Godot” uit 1953 op te voeren.

Ze slagen erin zich het stuk al snel eigen te maken, en tussen hen en Étienne groeit een unieke band. Zo begint een triomfantelijke tournee buiten de gevangenis, die elke terugkeer achter de tralies pijnlijker maakt dan de vorige. Étienne krijgt eindelijk de kans om zijn talenten te tonen, maar hij beseft dat er snel een einde aan zijn succes kan komen.

Regisseur Emmanuel Courcol schreef met Thierry de Carbonnières eveneens het scenario van de film; ook als scenarist heeft hij de afgelopen jaren al aan meerdere films gewerkt—waaronder “Au nom de la terre” (2019) met Veerle Baetens—en als acteur hij was sinds het begin van de jaren negentig van vorige eeuw actief op de planken en voor de camera.

Onderstaand gesprek met de man, dat vanwege Corona via de telefoon gebeurde, dateert van oktober 2020 toen hij “Un triomphe” kwam voorstellen tijdens het Festival International du Film Francophone te Namen. De film had toen de officiële selectie van het Festival van Cannes gehaald en werd bekroond met de European Film Award voor Beste Europese Komedie, en op het Festival van Angoulême kreeg hij de Publieksprijs. De onzekere situatie van de bioscopen, ook in Frankrijk, zorgde voor een uitstel van de release van “Un triomphe,” maar nu is het zover. Gelijktijdig met de release in Frankrijk, waar de film meteen in 600 zalen te zien is, komt de film ook in België op 1 september in de bioscoop. Filmverdeler: Paradiso Filmed Entertainment.

Nu Emmanuel Courcol aan het woord over zijn nieuwste film die met een forse score van 7,3 op IMDB meteen een gooi doet naar een heuse triomftocht in de Belgische zalen.

Hoe is “Un triomphe” precies tot stand gekomen?

Enkele jaren geleden toonde producer Marc Bordure me een documentaire over regisseur Jan Jönson die in de jaren tachtig van vorige eeuw in een Zweedse gevangenis het toneelstuk “Wachten op Godot” van Samuel Beckett had opgevoerd met gevangenen. Dat was zo’n succes dat ze nadien op tournee gingen, en zelfs een optreden planden in het Koninklijk Theater in Göteborg. Hij vroeg me nadien, ‘Is dit geen verhaal voor jou?’ Het stuk van Beckett leek op het eerste gezicht een beetje droog, dus kon misschien de klemtoon worden gelegd op een ander facet, zoals muziek of dans. Of waarom geen vrouwelijke gevangenen? Het moest in ieder geval worden herwerkt, aangezien het Zweedse gevangenissysteem van toen mijlenver verwijderd stond van de Franse gevangenissen van vandaag. Ik besefte ook maar al te goed dat ik me bij het schrijven van het scenario moest voorstellen hoe de repetities met de gevangenen konden worden verfilmd, terwijl ik in zekere mate ook ruimte liet voor improvisatie. Maar ik had mijn twijfels en liet het voorlopig liggen totdat Marc Bordure me zei, ‘Weet je wat, neem er gewoon je tijd voor. Laat maar weten wanneer je er klaar voor bent.’ In 2016 had ik dan mijn eerste film “Cessez-le-feu” geschreven en geregisseerd; ik had toen meer vertrouwen en ik stelde hem voor om het project opnieuw te bekijken.

Wat trok je aan in het verhaal?

In samenspraak met Marc en [co-producer] Robert Guédiguian kon je al het emotionele, komische en dramatische potentieel van de gevangenen capteren; ook al waren zij ‘lichtjaren verwijderd waren van Beckett,’ zoals het personage van Étienne het in de film verwoordt, toch stonden ze ook heel erg dicht bij de voorstellingen van “Wachten op Godot.” Het stuk oogstte veel bijval bij gevangenen. Alle dagen worden ze immers geconfronteerd met die leegte, afwezigheid en wachten, en in het verhaal werden ze oprecht geraakt door de tekst die een zekere universele kracht uitstraalt. Het is ook het bekendste hedendaagse stuk, waarvan de titel op zich al de eenvoudige plot samenvat. Ik hield ook van de persoonlijkheid van Jan Jönson. Ik heb hem ontmoet; hij is zeer gepassioneerd, en deze ervaring heeft zijn leven heel erg veranderd. Hij raakte bevriend met Samuel Beckett en voerde later opnieuw “Wachten op Godot” op, maar dan in de gevangenis van San Quentin in Californië.

Vanuit welke invalshoek heb je het scenario geschreven?

De gevangeniswereld wordt gekenmerkt door tal van clichés, en dus had ik, net zoals veel mensen, heel wat vooroordelen. Vandaar dat ik eerst begon met een documentaire benadering. Omdat ik nog heel wat acteurs uit de toneelwereld ken, kwam ik in contact met mensen die theaterworkshops in de gevangenis gaven en hun ervaringen wilden delen. Acteur Olivier Foubert [in de film de regisseur van het Théâtre de l’Odéon] geeft al jaren theaterworkshops in de gevangenis van Fleury-Mérogis, en hij liet me daar een kleine videoworkshop leiden. Dat was heel boeiend. Ik ben nadien begonnen aan het scenario, samen met Thierry de Carbonnières. Toen ontmoette ik Irène Muscari, cultureel coördinator van het Centre Pénitentaire de Meaux, die daar zeer ambitieuze projecten ontwikkelt. Ik was naar een optreden geweest in het Théâtre Paris-Villette, “Iliade,” geregisseerd door Luca Giacomoni, waar gevangenen uit Meaux aan deelnamen. Ze verwelkomde Thierry en mij in de gevangenis en gaf ons een rondleiding. We konden goed met elkaar opschieten. Het jaar daarop lanceerde ze een operaproject met hiphop, dans en boksen, geregisseerd door Hervé Sika en Mohamed Rouabhi, en bestemd voor een zaal in Bobigny. Ik stelde hen voor om er een documentaire over te maken; zes maanden lang volgde ik één dag per week de productie van “Douze cordes” dat in mei 2019 werd opgevoerd. Dertig dagen filmen in het hart van een gevangenis was een uitzonderlijke kans.

Was het scenario van “Un triomphe” toen al geschreven?

Grotendeels wel, maar nu konden we het herzien en aanpassen met al de indrukken die we hadden opgedaan, zoals hoe de gevangenen spreken, hun humor, twijfels, angsten, problemen, hun relatie met de regisseur en de bewakers, zulke dingen. Je kon ze bijna zien openbloeien. Optreden in een zaal was iets speciaals voor hen. Ze hadden nooit kunnen denken dat het zou lukken. Ik werd ook geïnspireerd door de verhalen die coördinatoren van de workshops me vertelden; zo was er een gevangene die had besloten om in een toneelstuk op te treden zodat zijn zoon hem kon zien. Op de avond van de voorstelling kwam zijn zoon echter niet opdagen, en hij weigerde verder te doen. In de film gebeurt dat met het personage van Kamel [gespeeld door Sofian Khammes]. Ik heb van hem een ​​dubbelzinnig personage gemaakt; zijn motieven zijn twijfelachtig, maar hij is wel degelijk betrokken bij dit project omwille van zijn zoon. Een andere gevangene liep midden in het stuk van het podium omdat hij bang was, zoals Jordan [gespeeld door Pierre Lottin] in de film doet op de avond van de première.

Kad Merad is vooral bekend als komiek, de meesten gaan hem herinneren uit “Bienvenue chez les Ch’tis” [2008]. Was het gemakkelijk om hem te overhalen om Étienne te spelen?

Van zodra hij het scenario had gelezen, moest ik hem niet eens meer overtuigen: hij wílde gewoon Étienne spelen. Maar het klopt dat hij vooral als komiek zijn grootste successen heeft gekend, ook in Frankrijk, al heeft hij een César gewonnen voor een zeer sterke dramatische rol in “Je vais bien, ne t’en fais pas” [2006]. Ook in de serie “Baron noir” [2016-2020] speelde hij een zeer sterke rol. Ik wist vooraf dat hij de meest geschikte acteur was voor de rol van Étienne. Maar hij is een veelgevraagd acteur, dus moest ik meer dan een jaar wachten totdat hij vrij was, maar dat wachten heb ik er met plezier bijgenomen. Ik wist dat hij de juiste keuze was. Ondertussen heb ik dan het documentaire project rond “Douze cordes” afgewerkt. Maar Kad is een instinctieve en subtiele acteur met een ongelooflijk bereik. Hij is zeer loyaal en begreep het personage van Étienne van bij het begin; Étienne is geen volgzaam type, maar een beetje ruw zelfs, met een sterk temperament, en hij hunkert naar het podium en erkenning. Hij doet dit alsof hij geen andere keuze heeft.

De andere acteurs van de ensemble cast zijn bij het grote publiek minder bekend, maar toch zorgen ze voor een enorme dynamiek, een clash bijna tussen de personages onderling.

Ja, en dat was ook de bedoeling. Het zijn allemaal personages met een eigen voorgeschiedenis en ze drukken allemaal hun stempel op het verhaal. Vanuit die invalshoek werd het scenario uitgeschreven; de personages zijn zó verschillend dat ze elkaar voor een deel ook aanvullen.

Het personage van Étienne is erg gepassioneerd wanneer hij kan werken met zijn acteurs. Herken je jezelf daarin?

Étienne is deels een fictief personage, maar ik herken het werk dat hij met zijn acteurs doet. Hij regisseert “Wachten op Godot” en dat heb ik nog niet gedaan, maar ik kan me perfect inbeelden hoe ik aan de slag zou gaan bij het regisseren van een toneelstuk. Ik heb jaren als acteur te kunnen werken; ik heb vaak gezien hoe acteurs zich uit de naad werken om van hun passie hun beroep te kunnen maken. Dus het personage van Étienne is me helemaal niet vreemd. Als acteurs hebben we allemaal moeilijke tijden gekend en links of rechts een job moeten aannemen om de rekeningen te kunnen betalen. Voordat Kad bekend werd, heeft hij dat trouwens ook meegemaakt.

Je bent een ervaren scenarioschrijver met een lange staat van dienst, maar waren er bij het schrijven van het scenario van “Un triomphe” ook bepaalde twijfels?

Ja, het integreren van theater in een film, dat is niet zo vanzelfsprekend, zoals de scènes waarin de acteurs aan het repeteren zijn. Daarvoor heb ik mijn eigen ervaringen als acteur gebruikt en heb ik me de repetities ingebeeld, met de acteurs, al hun verzuchtingen en verwachtingen, want je probeert trouw te blijven aan de realiteit.

En geef je er als cineast ook de voorkeur aan om je scènes goed in te oefenen met je acteurs?

Met mate. Voordat we begonnen met de opnamen, heb ik met de acteurs drie dagen lang de scènes overlopen, zodat we wisten wat we van elkaar konden verwachten, vooral ook met het oog op de theaterscènes en hoe we die zo goed mogelijk in beeld konden brengen. Maar repeteren, je mag daar niet in overdrijven. Het moet nog fris blijven, het acteren moet een zekere naturel behouden. Tijdens de opnamen zelf is er nog altijd ruimte voor hun eigen interpretaties, de acteurs kunnen zelf nieuwe ideeën uittesten, of improviseren als ze daar de voorkeur aan geven.

Als je er nu op terugblikt, was het een moeilijke film om te maken?

In principe is elke film moeilijk om te maken, want je bent gebonden aan contracten, een tijdschema, enz. Maar ik had een zeer goeie ploeg, en daarmee bedoel ik niet enkel de acteurs, maar ook de technici en het productieteam. De opnamen in de gevangenis waren niet eenvoudig: je moet je houden aan de geplogenheden zoals ze gelden in de gevangenis, en zoiets vraagt heel wat voorbereiding. Maar de opnamen, daar kijk ik met veel plezier op terug; alles is verlopen zoals ik het me had voorgesteld.

In welke gevangenis heb je de film opgenomen?

In het Centre Pénitentaire de Meaux, daar had ik ook mijn documentaire ook opgenomen. Ze kenden mij en ik had daar ‘bondgenoten,’ waaronder natuurlijk Irène Muscari die me enorm heeft geholpen bij het organiseren van de opnamen, want alles moest tot in het kleinste detail worden getimed en gepland. Het is geen eenvoudige klus om in een gevangenis met 900 gevangenen een hele filmploeg met acteurs, technici en figuranten gedurende acht dagen te verwelkomen. Het was overigens de eerste keer dat een filmproductie van het Gevangeniswezen zo’n kans heeft gekregen. Maar we werden goed ontvangen en het personeel werkte zeer goed mee. Kad werd zelfs toegejuicht door de gevangenen. Ik heb nog overwogen om hen mee te laten spelen in de film, maar dat was uiteindelijk niet mogelijk.

Heb je de opnamen en de postproductie nog kunnen afwerken voordat de lockdown in Frankrijk werd ingevoerd?

De opnamen zaten erop vóór Kerstmis van 2019, dus dat verliep zoals gepland. De postproductie heeft nadien wel enige vertraging opgelopen, maar niet in die mate dat het me in de problemen bracht.

Hoe ben je zelf regisseur geworden, en hoe ziet je werk eruit als je het door de bril van een regisseur bekijkt?

Ik ben dus begonnen als acteur, en nadien ben ik gaan schrijven met Philippe Lioret. Dat was eerder toevallig, want ik ontmoette hem bij de casting voor een reclamespot. Maar ik wilde graag schrijven; ik liet hem een ​​toneelstuk lezen dat ik had geschreven, en hij vroeg me toen om met hem het scenario van “Mademoiselle” [2001] te schrijven. Toen ik wilde gaan regisseren, wist ik in alle geval dat ik geen problemen zou hebben met acteurs; voor mij zijn dat collega’s, ik heb een vertrouwensband met hen. Bovendien houd ik het op een set graag luchtig; ik weet uit ervaring dat een acteur snel van zijn stuk kan worden gebracht, of in zijn schulp kruipt, wanneer hij wordt geconfronteerd met een onhandige of ongeduldige regisseur. De voorbereiding van een film boeit me ook, zoals de keuze van de sets bijvoorbeeld. Voor mij is dat gewoon de meest logische stap die volgt op het schrijven. Als scenarist weet ik nu wel min of meer waar de emotionele kantelmomenten in een scenario liggen. Eens op de set doe ik min of meer hetzelfde als in het theater; ik kijk hoe ik de ruimte zo goed mogelijk kan gebruiken. Daarvoor heb ik met Yann Maritaud een zeer goede cameraman aan mijn zijde. We zijn beiden erg flexibel en vormen een goed team. De montage met Guerric Catala daarentegen, dat blijft een even cruciale fase. Anders gezegd, ik geniet van elke fase van een film, behalve van de financiering. Sommige mensen vertelden ons dat Beckett geen eenvoudig onderwerp was voor een film, en dat een gevangenis niet het meest interessante decor zou zijn. Maar we bleven volharden en uiteindelijk kregen we gelijk. Dany Boon, aan wie Kad het scenario liet lezen, was meteen gewonnen en hij voegde zich bij ons team [als associate producer]. Voor “Un triomphe” was zijn steun uiteindelijk doorslaggevend om groen licht te krijgen.

Festival International du Film Francophone, Namen
9 oktober 2020

“Un triomphe” (2021, trailer)

FILMS

LA PAGAILLE (1991) DIR Pascal Thomas PROD François Ravard SCR Pascal Thomas, Thomas Thomas, Agenore Incrocci CAM Renan Pollès ED Hélène Plemiannikov MUS Vladimir Cosma CAST Rémy Girard, François Perier, Patrick Chesnais, Clément Thomas, Emile Thomas, Sabine Haudepin, Emmanuel Courcol

L’ÉCRIVAIN PUBLIC (1993) DIR Jean-François Amiguet PROD Daniel Toscan du Plantier, Bertrand Liechti SCR Anne Gonthier CAM Robert Alazraki ED Elisabeth Waelchli MUS William Sheller CAST Robin Renucci, Anna Galiena, Laurent Grévill, Florence Pernel, Catherine Epars, Michel Etcheverry, Monique Mélinand, Emmanuel Courcol (Conducteur)

LE JAGUAR (1996) DIR – SCR Francis Veber PROD Alain Poiré CAM Luciano Tovoli ED Marie-Sophie Dubois MUS Vladimir Cosma CAST Jean Reno, Patrick Bruel, Danny Trejo, Patricia Velasquez, François Perrot, Emmanuel Courcol

ZONZON (1998) DIR Laurent Bouhnick PROD Laurent Bouhnick, Étienne Comar, Thierry Boscheron, Jean Cottin, Patrick Delassagne SCR Laurent Bouhnick, Marc Andréoni, Patrick Delassagne CAM Gilles Henry ED Hervé de Luze MUS Jérôme Coullet CAST Gael Morel, Jamel Debbouze, Pascal Greggory, Fabienne Babe, Véra Briole, François Levantal, Emmanuel Courcol (Gilles)

1999 MADELEINE (1999) DIR – SCR Laurent Bouhnick PROD Étienne Comar, Jean Cottin CAM Gilles Henry ED Clémence Lafarge MUS Jérôme Coullet CAST Véra Briole, Manuel Blanc, Anouk Aimée, Jean-Michel Fête, Jean-François Gallotte, Aurélia Petit, Samuel Jouy, Emmanuel Courcol, Anne Marivin

MADEMOISELLE (2001) DIR Philippe Loiret PROD Patrick Godeau SCR Emmanuel Courcol, Philippe Loiret CAM Bertrand Chatry ED Mireille Leroy MUS Philippe Sarde CAST Sandrine Bonnaire, Jacques Gamblin, Isabelle Candelier, Zinedine Soualem, Jacques Boudet, Patrick Mercado, Emmanuel Courcol (Arthuis)

LE PHARMACIEN DE GARDE (2001) DIR – SCR Jean Veber PROD Nicolas Vannier CAM Laurent Fleutot ED Georges Klotz MUS Marci Prince CAST Vincent Perez, Guillaume Depardieu, Clara Bellar, Laurent Gamelon, Pascal Légitimus, Alain MacMoy, Alice Taglioni, Kad Merad, Emmanuel Courcol (Jacques Desmoines)

L’ÉQUIPIER (2004) DIR Philippe Lioret PROD Christophe Rossignon SCR Philippe Lioret, Emmanuel Courcol, Christian Sinniger, Claude Faraldo, Gilles Legrand CAM Patrick Blossier ED Mireille Leroy MUS Nicola Piovani CAST Sandrine Bonnaire, Philippe Torreton, Grégori Derangère, Émilie Dequenne, Anne Consigny, Martine Sarcey, Nicolas Bridet, Marie Rousseau, Emmanuel Courcol (Priester)

JE VAIS BIEN, NE T’EN FAIS PAS (2006) DIR Philippe Lioret PROD Christophe Rossignon SCR Philippe Lioret, Olivier Adam CAM Sascha Wernik ED Judith Rivière Kawa, Andrea Sedlácková MUS Nicola Piovani CAST Mélanie Laurent, Kad Merad, Julien Boisselier, Isabelle Renauld, Aïssa Maïga, Simon Buret, Christophe Rossignon, Emmanuel Courcol (Dokter)

WELCOME (2009) DIR Philippe Lioret PROD Christophe Rossignon SCR Emmanuel Courcol, Philippe Lioret, Olivier Adam, Serge Frydman CAM Laurent Dailland ED Andrea Sedlácková MUS Nicola Piovani CAST Vincent Lindon, Firat Ayverdi, Audrey Dana, Derya Ayverdi, Murat Subasi, Olivier Rabourdin, Yannick Renier, Emmanuel Courcol (Baas van de supermarkt)

TÊTE DE TURC (2010) DIR – SCR Pascal Elbé PROD Patrick Godeau CAM Jean-François Hensgens ED Luc Barnier MUS Bruno Coulais CAST Roschy Zem, Pascal Elbé, Ronit Elkabetz, Samir Makhlouf, Simon Abkarian, Florence Thomassin, Emmanuel Courcol (Verkoper)

TOUTES NOS ENVIES (2011) DIR Philippe Lioret PROD Philippe Lioret, Marielle Duigou SCR Philippe Lioret, Emmanuel Courcol (boek “D’autres vies que la mienne” [2009] van Emmanuel Carrère) CAM Gilles Henry ED Andrea Sedlácková MUS Flemming Nordkrog CAST Marie Gillain, Vincent Lindon, Amandine Dewasmes, Yannick Renier, Pascale Arbillot, Isabelle Renauld, Emmanuel Courcol (Dokter Stroesser), Filip Peeters

BOOMERANG (2015) DIR François Favrat PROD François Kraus, Denis Pineau-Valencienne SCR François Favrat, Emmanuel Courcol (roman “Boomerang” [2009] van Tatiana De Rosnay) CAM Laurent Brunet ED Valérie Deseine MUS Eric Neveux CAST Laurent Lafitte, Mélanie Laurent, Audrey Dana, Wladimir Yordanoff, Bulle Ogier, Anne Suarez, Anne Loiret

TÊTE BAISSÉE (2015) DIR Kamen Kalev PROD Kamen Kalev, John Engel, Elitza Katzarska, Jean Labadie SCR Emmanuel Courcol, Kamen Kalev CAM Julian Atanassov ED Xavier Sirven MUS Raf Keunen CAST Melvil Poupaud, Seher Nebieva, Lidia Koleva, Sunai Siuleiman, Atanas Asenov, Youssef Hajdi

CESSEZ-LE-FEU (2016) DIR – SCR Emmanuel Courcol PROD Christophe Mazodier CAM Yann Maritaud, Tom Stern ED Géraldine Rétif, Guerric Catala MUS Jérôme Lemonnier CAST Romain Duris, Céline Sallette, Grégory Gadebois, Julie-Marie Parmentier, Maryvonne Schiltz, Wabinlé Nablé, Yvon Martin

AU NOM DE LA TERRE (2019) DIR Edouard Bergeon PROD Christophe Rossignon, Philip Boëffard SCR Edouard Bergeon, Emmanuel Courcol, Bruno Ulmer CAM Eric Dumont MUS Thomas Dappelo CAST Guillaume Canet, Veerle Baetens, Anthony Bajon, Rufus, Samir Guesmi, Yona Kervern, Solal Forte, Raffin Melanie, Emmanuel Courcol (Notaris)

JE VOUDRAIS QUE QUELQU’UN M’ATTENDRE QUELQUE PART (2019) DIR Arnaud Viard PROD Marc-Benoît Créancier SCR Arnaud Viard, Emmanuel Courcol, Thomas Lilti, Vincent Dietschy (adaptatie, Arnaud Viard; boek met twaalf korte verhalen “Je voudrais que quelqu’un m’attende quelque part” [1999] van Anna Gavalda) CAM Emmanuel Soyer ED Véronique Bruque MUS Clément Ducol CAST Jean-Paul Rouve, Alice Taglioni, Benjamin Lavernhe, Camille Rowe, Elsa Zylberstein, Aurore Clément

UN TRIOMPHE (2020) DIR Emmanuel Courcol PROD Marc Bordure, Robert Guédiguian SCR Emmanuel Courcol (adaptatie, Emmanuel Courcol, Thierry de Carbonnières) CAM Yann Maritaud ED Guerric Catala MUS Fred Avril CAST Kad Merad, David Ayala, Lamine Cissokho, Sofian Khammes, Pierre Lottin, Wabliné Nablé, Aleksandr Medvedev, Saïd Benchmafa, Marina Hands, Laurent Stocker, Mathilde Courcol-Rozès