De Belgische scenarioschrijver en filmregisseur Joachim Lafosse (geb. 1975) heeft met “Un silence” een nieuwe film aan zijn rijke palmares toegevoegd. Het is zijn tiende speelfilm, na eerder al o.a. “Élève libre” (2008), “À perdre la raison” (2012), “L’économie du couple” (2016) en “Les intranquilles” (2021) te hebben gedraaid.

In “Un silence” wordt in het gepriviligeerde leven van Astrid (rol voor Emmanuelle Devos) en haar echtgenoot François Schaar (gespeeld door Daniel Auteuil) na vele jaren het stilzwijgen doorbroken en dreigen de meest verontrustende geheimen naar boven te komen. Op hun groot ommuurd landgoed kunnen ze de rust bewaren, ondanks de bekendheid die François geniet nadat hij als advocaat betrokken was bij één van de grootste rechtszaken van de afgelopen jaren. Maar na vijfentwintig jaar stilte ziet Astrid het familiale evenwicht imploderen wanneer haar kinderen op zoek gaan naar gerechtigheid en een Griekse tragedie zich dreigt te ontvouwen.

“Un silence” (2023, trailer)

Deze sterke acteursfilm ging in september 2023 in wereldpremière op het Filmfestival van San Sebastian als deel van de Officiële Competitie. Een maand later won Joachim Lafosse met de film de Prijs voor Beste Regie op het Filmfestival van Rome.

“Un silence” werd geproduceerd door Stenola Productions (België), Samsa Film (Luxemburg), Les Films du Losange (Frankrijk) en Prime Time (België), en loopt vanaf 24 januari in de Belgische bioscopen. Verdeler: Cinéart. Volgend Zoom gesprek met Joachim Lafosse werd eerder deze maand opgetekend tijdens de persdag van “Un silence”; toen was de film in Frankrijk net in de zalen en had hij op slechts enkele dagen tijd meer dan 250.000 kijkers kunnen bekoren.

Iedere nieuwe film van je is altijd anders dan je vorige films door een andere aanpak, een andere invalshoek. Wat triggert jouw creativiteit precies?

Ik denk dat het allemaal om emoties en nieuwsgierigheid gaat. Toen ik het scenario schreef, vroeg ik mezelf af, ‘Waarom duurde het zo lang? Waarom bleven ze zo lang stil en praatten ze niet over wat er was gebeurd? En wat is de impact van hun stilzwijgen, vooral omdat ze altijd goed wisten wat er gebeurd was?’ Ik begon in 2016 aan het scenario van “Un silence,” en het vraagt veel toewijding om je er zoveel jaren aan te binden—misschien is dat zelfs onbewust. Bij het schrijven van een scenario gaat het erom dat je probeert een antwoord te vinden op de vraag waarom je die film wil maken. Dus ik begon met schrijven, maar was me niet bewust waarom ik me aangetrokken voelde tot dit verhaal en de hele Victor Hissel-affaire, of waarom het mij zo had geraakt. Twee jaar voordat ik het scenario afrondde, begreep ik pas echt wat mij ertoe bracht om deze film te willen maken. In 2008 had ik “Élève libre” gedraaid, een film die zeer autobiografisch was. Ik had toen niet verteld dat hij ging over iets dat ik in mijn tienerjaren had meegemaakt. Ik hoopte dat de mensen die mij toen kenden, het verhaal zouden herkennen. Maar toen de film uitkwam, staken ze de straat over toen ze mij zagen. Niemand kwam naar me toe om te praten over wat ik in “Élève libre” had verteld. En toen ik het scenario van “Un silence” aan het schrijven was, kreeg ik een telefoontje van iemand van vroeger die zich verontschuldigde en me vertelde dat hem werd aangeraden er niet over te praten. Hij vroeg ook hoe het met mij ging. Op dat moment besefte ik waarom ik “Un silence” aan het schrijven was: hij had mee kunnen voorkomen wat mij in mijn tienerjaren is overkomen, maar hij schaamde zich omdat hij niets had gedaan—net zoals het personage van Astrid in de film. Dus schreef ik dit verhaal over deze jongeman, zijn moeder en zijn familie die verteerd worden door schaamte.

In de eerste scène waarin je Emmanuelle Devos bijna uitsluitend in close-up toont, heb je het publiek meteen helemaal mee. Heb je dat gedaan om alle nuances van haar personage van bij het begin te tonen?

Ja, en ik wilde ook dat de kijker de schaamte en het schuldgevoel van Astrid zou voelen, hoe ze wordt verteerd door wat er is gebeurd, en wat ze wel of niet heeft gedaan of had moeten doen. Niet alles wat je in de film ziet, staat overigens in het scenario, zoals bijvoorbeeld de scène waarin Astrid en haar zoon van school terugkomen. We waren van plan de set te verlaten toen ik merkte dat Emmanuelle moe was. Dus zei ik tegen haar, ‘Kijk Emmanuelle, we gaan meteen draaien.’ En we hebben deze vier minuten durende scène direct in de auto opgenomen.

Je hebt een schitterende cast, maar haar tour-de-force vertolking is buitengewoon. Hoe heb je dat bereikt?

Ze is als een Stradivarius. Ik wilde de film vanaf het begin met haar maken. Ze is erg veeleisend en moedig; ze werkt hard en doet veel research, zoals ik al snel ondervond. Toen ik haar de eerste versie van het scenario stuurde, wees ze die af. Ze vertelde me waarom en ook wat ze er niet goed aan vond, dus ik herschreef het scenario; drie maanden later stuurde ik haar de aangepaste versie, en die vond ze goed. Toen besefte ik dat ik op elk detail moest letten en ervoor moest zorgen dat ik geen enkele steek mocht laten vallen. De film en het onderwerp zijn immers zó complex dat je erover moet praten en met iedereen moet samenwerken om het zo waarheidsgetrouw mogelijk over te brengen. Het zou onverstandig en dwaas geweest zijn om te denken dat ik het alleen had kunnen doen.

Je zei dat je in 2016 begon met het schrijven van het scenario…

…de eerste versie die ik schreef, was getiteld “Le fils de la loi,” vanuit het standpunt van de vader, de advocaat. Twee of drie jaar later schreef ik een nieuwe versie, vanuit het standpunt van de zoon. Uiteindelijk besloot ik het verhaal te vertellen vanuit het standpunt van de moeder, na de aanpassingen die ik in het scenario voor Emmanuelle had aangebracht en vanwege deze persoon die mij had gebeld om over zijn schaamte te praten. En toen we dan de film draaiden, kreeg hij een ietwat klassieke en bijna bescheiden look and feel. Daarvoor gelden drie basisregels. De eerste is, laat het geweld dat je beschrijft niet zien; ten tweede, concentreer je op de kracht van de personages, en ten derde—wanneer je aan het monteren bent—moet je de kijker de kans geven zich af te vragen wat hij of zij zou doen in dezelfde omstandigheden. Ondanks de stilte van Astrid en hetgeen Raphaël [gespeeld door Matthieu Galoux] doet, heb ik geprobeerd het publiek met Astrid en Raphaël te laten connecteren zodat iedereen zich in die personages kan inleven.

De muziekscore lijkt ook heel cruciaal in het verhaal dat je vertelt.

Absoluut. “Un silence” is een tragisch verhaal, maar probeert toch de empathie van de kijker vast te houden voor Astrid wier zwijgen grote gevolgen heeft voor haar gezin, en voor Raphaël die een verschrikkelijke daad begaat. Om ervoor te zorgen dat het publiek met hen mee kan denken en voelen, heb je een essentieel hulpmiddel nodig om hen te binden met de personages en het verhaal, en dat is de muzikale score. Voor mij is muziek een zeer dankbare en zeer toegankelijke kunstvorm.

Je hebt “Un silence” opgenomen in Metz, Frankrijk, met veel scènes in en rond het grote landgoed van het gezin. Was het daardoor logistiek gezien een gemakkelijke film om te maken?

De film gaat ook over de bourgeoisie, dus moesten we in de eerste plaats een huis vinden dat bij die sociale klasse paste. Ik had het geluk dat in Le Ban Saint-Martin te vinden, maar dat betekent niet dat het een gemakkelijke film was om te maken. Integendeel, “Un silence” was de meest stresserende film die ik tot nu toe heb gemaakt. Vanwege het onderwerp en de manier waarop we de film met cameraman Jean-François Hensgens draaiden, moest alles minutieus worden voorbereid. Als een sequence shot of panorama shot te lang duurt, weet je dat je het publiek kan verliezen of dat de mensen zich gaan vervelen. Dit was ook de eerste keer dat ik met een dolly werkte. Ik werkte eerder met een steadicam, zoals toen we “L’économie du couple” [2016] draaiden, en met zo’n steadicam ben je heel beweeglijk in een huis. Maar met een dolly is het veel ingewikkelder en moet je alles uittesten voordat je gaat draaien, om te controleren of het er goed uitziet. Het resultaat is geweldig, maar ik was erg ongerust tijdens de opnamen.

Met Emmanuelle Devos als Astrid heb je opnieuw een hoofdrolspeelster in een meeslepende en veeleisende rol, zoals je eerder ook al kon terugvallen op actrices als Isabelle Huppert of Émilie Dequenne. Dat is jouw niche, veronderstel ik?

Wel, in april begin ik met de opnamen van mijn volgende film over een vrouw die het moeilijk heeft, maar haar leven goed onder controle houdt en haar kinderen een prachtige kijk op het leven meegeeft. Ik denk dat ik die film maak omdat ik ben opgevoed door een alleenstaande moeder. Toen ik opgroeide, kon ik zien met welke moeilijkheden ze werd geconfronteerd omdat ze er alleen voor stond, en ook omdat ze een vrouw was. Maar dat project is dus helemaal klaar; we hebben het budget en de cast, alles is klaar. Maar die film zal totaal anders zijn dan “Un silence.” Hij is veel lichter.

“Un silence” behandelt inderdaad een zwaar onderwerp. Werd er op de set ook gelachen?

Absoluut! Als je zo’n tragedie maakt, is het meestal een heel grappige shoot. En dat was het ook. Anders is het onmogelijk om zo’n film te maken.

Tot slot, nog een filmregisseur of filmtitel die je altijd heel dierbaar is geweest?

Dan ga ik voor Jane Campion en “The Piano” [1993]. Ik denk dat dat mijn favoriete film is.

Zoom gesprek,
15 januari 2024

FILMS

FOLIE PRIVÉE (2004) DIR Joachim Lafosse PROD Eric van Zuylen SCR Joachim Lafosse, Kris Cuppens CAM Federico D’Ambrosio ED Sophie Vercruysse CAST Mathias Wertz, Vincent Cahay, Kris Cuppens, Catherine Salée, Jean-Benoît Ugeux

ÇA REND HEUREUX (2006) DIR – SCR Joachim Lafosse CAM Ana Samoilovich ED Sophie Vercruysse CAST Fabrizio Rongione, Kris Cuppens, Catherine Salée, Mariet Eyckmans, Dirk Tuypens, Cédric Eeckhout, François Pirot, Jean-Benoît Ugeux

NUE PROPRIÉTÉ (2006) DIR Joachim Lafosse PROD Joseph Rouschoup SCR Joachim Lafosse, François Pirot CAM Hichame Alaouie ED Sophie Vercruysse CAST Isabelle Huppert, Jérémie Renier, Yannick Renier, Kris Cuppens, Patrick Deschamps, Raphaëlle Lubansu, Sabine Riche, Catherine Salée, Jean-Benoît Ugeux

ÉLÈVE LIBRE (2008) DIR Joachim Lafosse PROD Jacques-Henri Bronckart SCR Joachim Lafosse, François Pirot CAM Hichame Alaouie ED Sophie Vercruysse CAST Jonas Bloquet, Jonathan Zaccaï, Yannick Renier, Claire Bodson, Pauline Etienne, Anne Coesens, Thomas Coumans, Johan Leysen

À PERDRE LA RAISON (2012) DIR Joachim Lafosse PROD Jacques-Henri Bronckart, Olivier Bronckart SCR Joachim Lafosse, Matthieu Reynaert, Thomas Bidegain CAM Jean-François Hensgens ED Sophie Vercruysse CAST Tahar Rahim, Niels Arestrup, Émilie Dequenne, Stéphane Bissot, Mounia Raoui, Radouane Behache, Baya Belal, Nathalie Boutefeu, Yannick Renier

LES CHEVALIERS BLANCS (2015) DIR Joachim Lafosse PROD Jacques-Henri Bronckart, Olivier Bronckart, Sylvie Pialat SCR Joachim Lafosse, Thomas van Zuylen, Bulle Decarpentriers (boek van Geoffroy d’Ursel, François-Xavier Pinte) CAM Jean-François Hensgens ED Sophie Vercruysse CAST Vincent Lindon, Louise Bourgoin, Valérie Donzelli, Reda Kateb, Bintou Rimtobaye, Stéphane Bissot, Yannick Renier, Catherine Salée, Tibo Vandenborre, Filip Peeters

L’ÉCONOMIE DU COUPLE (2016) DIR Joachim Lafosse PROD Jacques-Henri Bronckart, Olivier Bronckart, Sylvie Pialat, Benoît Quainon SCR Joachim Lafosse, Mazarine Pingeot, Fanny Burdino CAM Jean-François Hensgens ED Yann Dedet CAST Bérénice Bejo, Cédric Kahn, Marthe Keller, Margaux Soentjens, Jade Soentjens, Francesco Italiano, Tibo Vandenborre, Catherine Salée

CONTINUER (2018) DIR Joachim Lafosse PROD Jacques-Henri Bronckart, Olivier Bronckart, Sylvie Pialat, Benoît Quainon SCR Joachim Lafosse, Thomas van Zuylen (adaptatie van Mazarine Pingeot, Fanny Burdino, Samuel Doux) CAM Jean-François Hensgens ED Yann Dedet CAST Virginie Efira, Kacey Mottet Klein, Diego Martín, Mairambek Kozhoev, Damira Ripert, Belek Mamatkoulov

LES INTRANQUILLES (2021) DIR – SCR Joachim Lafosse PROD Alexandre Gavras, Anton Iffland Stettner, Eva Kuperman, Antonino Lombardo, Jani Thiltges CAM Jean-François Hensgens ED Marie-Hélène Dozo MUS Antoine Bodson, Ólafur Arnalds CAST Leïla Bekhti, Damien Bonnard, Gabriel Merz Chammah, Patrick Deschamps, Jules Waringo, Alexandre Gavras, Joël Delsaut, Colette Kieffer

UN SILENCE (2023) DIR Joachim Lafosse PROD Antonio Lombardo, Alexis Dantec, Anton Iffland Stettner, Eva Kuperman, Régine Vial, Jani Thiltges SCR Joachim Lafosse, Thomas van Zuylen, Chloé Deponchelle, Paul Ismaël CAM Jean-François Hensgens ED Damien Keyeux CAST Daniel Auteuil, Emmanuelle Devos, Matthieu Galoux, Jeanne Cherhal, Louise Chevillotte, Nicolas Buysse, Karim Barras, Larisa Faber