De Wannsee conferentie, die op 20 januari 1942 plaatsvond in de Berlijnse voorstad Wannsee, werd bijgewoond door vijftien hoge regeringsfunctionarissen van Nazi-Duitsland om een alomvattend plan voor te bereiden voor de Endlösung; het was hun antwoord op de zogenaamde ‘Joodse kwestie’ (Judenfrage). De conferentie was een keerpunt in het Nazi-beleid ten aanzien van de Joden; de ‘uiteindelijke oplossing’ was het begin van de systematische moord op de Europese Joden, die jaren eerder al werd opgestart, en ook gekend is als de Holocaust.

Matti Geschonneck (geb. 1952), regisseur van “Die Wannsee Konferenz” (2022) regisseerde, zei in een schriftelijke verklaring, ‘Het hele doel van de Wannsee conferentie was om de massamoord op elf miljoen mensen te plannen. Het meest schokkende voor mij aan deze anderhalf uur durende bijeenkomst van hooggeplaatste Nazi-functionarissen, voor het merendeel goed opgeleide advocaten, was dat het bijna aanvoelde als een ‘production meeting,’ de samenwerking en coördinatie tussen de betrokkenen op elkaar afstemde, een tijdschema opstelde, en naar meer aanvaardbare methoden voor moord zocht—voor de moordenaars dan. Ze hadden geen enkele morele scrupules. De belangrijkste bekommernis van de gastheer, Reinhard Heydrich, was om zijn aanspraak op de leiding van de organisatie van de ‘definitieve oplossing van het Joodse vraagstuk’ veilig te stellen. Met de film willen we tonen waartoe mensen in staat zijn; in een nuchter, zakelijk gesprek regelden ze de deportatie en vernietiging van de hele Joodse bevolking van Europa.’

De Wannsee conferentie werd eerder al twee keer verfilmd, telkens als TV-film; een eerste keer in 1984 (“Die Wannseekonferenz”), en ook nog in 2001 als “Conspiracy,” een co-productie van HBO en BBC, met in de hoofdrollen Kenneth Branagh, Colin Firth en Stanley Tucci. De nieuwste verfilming werd in januari 2022 uitgezonden op de Duitse televisiezender ZDF, en is gebaseerd op een scenario geschreven door Magnus Vattrodt en Paul Mommertz dat nauwkeurig het protocol van de bijeenkomst volgt. Alle dialogen komen vanuit de notulen die bewaard zijn gebleven, en alle andere gesprekken door de aanwezigen zijn daadwerkelijk gevoerd. De Oostenrijkse acteur Philipp Hochmair speelt Richard Heydrich; hij won in zijn thuisland de Romy Award voor zijn vertolking (categorie, ‘Beliebtester Schauspieler’).

“Die Wannsee Konferenz” loopt vanaf 25 mei 2022 in de Belgische en Nederlandse bioscopen. Verdeler: Arti Film.

Dit gesprek met regisseur Matti Geschonneck is afkomstig uit de persmap van “Die Wannsee Konferenz” en werd afgenomen door Hermann Orgeldinger.

Tachtig jaar geleden vond in een villa aan de Wannsee een conferentie plaats waarin het meest monsterlijke werd besproken: de systematische moord op alle Joden in Duitsland. De deelnemers aan deze conferentie bespraken hoe ze gedood moesten worden en hoe de organisatie zou gebeuren. Waarom is deze film zo belangrijk?

Ik wilde deze onvoorstelbare historische gebeurtenis belichten. Het was een conferentie waar ze een efficiënte en georganiseerde massamoord planden en in gang zetten, de massamoord op elf miljoen mensen, elf miljoen Joden. Een genocide. Dit was van nature een heel unieke gebeurtenis in de geschiedenis. Maar het was ooit het heden en het is niet eens zo lang geleden. Het was ooit een vandaag, dat moeten we goed beseffen.

Je hebt al talloze films geregisseerd. Was “Die Wannsee Konferenz” de moeilijkste?

Het vinden van de juiste toon—want voor mij bepaalt de toon het karakter van een film—dat was heel moeilijk. Natuurlijk bracht dit onderwerp een grote verantwoordelijkheid met zich mee, het was een enorme uitdaging. Daarom heb ik er zo lang aan getwijfeld of ik de film wel zou draaien. Betekent dit nu ook dat het mijn moeilijkste film is? Het was natuurlijk een speciale film voor mij.

Voordat je ermee instemde om de film te draaien, stelde je een duidelijke voorwaarde: geen muziek in de film. Waarom?

Muziek is verleidelijk. Muziek verleidt. Met muziek kun je de beleving van de kijker beïnvloeden. Daarom is muziek ook heel gevaarlijk en tegelijk heel gunstig, want er is zoveel fantastische filmmuziek. Er is filmmuziek die we allemaal kennen. We weten misschien niet altijd uit welke film die muziek komt, maar we weten wel dat het filmmuziek is. In deze film helemaal geen muziek horen, dat was heel belangrijk voor mij. Ik weet dat ik daarmee een groot risico nam, maar ik wilde een nog groter risico vermijden door het publiek te manipuleren. Dat wilde ik helemaal uitsluiten.

Je hebt de film opgenomen in een studio en op locatie in de oorspronkelijke villa waar de bijeenkomst in 1942 plaatsvond en die nu een herdenkingscentrum is. Was het voor acteurs moeilijker om op zo’n locatie te filmen dan in de studio?

De film werd grotendeels opgenomen in Berliner Union Film; de voordelen van een studio liggen voor de hand. We konden ongestoord te werk gaan, we werden niet beïnvloed door het weer, enzovoort. We waren ook aan het filmen tijdens de pandemie, waardoor de studio nog een voordeel bood: het was veel gemakkelijker om alle tests in de studio te organiseren dan toen we op locatie filmden. Ik denk dat we zo’n vier of vijf dagen op locatie in de villa zijn geweest, ik weet het niet meer precies. De meesten kenden de locatie overigens; ze wisten waar ze naartoe gingen. We filmden daar alleen de aankomst, het vertrek en twee of drie scènes. Maar het was erg belangrijk om het gebouw, het meer, het hele gebied errond op te nemen. Voor de acteurs was het geen probleem in vergelijking met het werken in de studio.

Welke criteria heb je gebruikt tijdens de casting?

De oorspronkelijke hoofdrolspelers waren relatief jong; hun gemiddelde leeftijd was 42. Heydrich was 38, Adolf Eichmann was 35, Rudolph Lange 32, geloof ik. De oudste was, als ik me goed herinner, Friedrich Wilhelm Kritzinger; hij was 51 jaar oud. Het was verbazingwekkend om te zien hoe jong ze allemaal waren, hoe snel ze allemaal carrière hadden gemaakt in deze relatief korte periode van negen jaar sinds de machtsovername in 1933. Maar voor mij ging het maken van deze film over het vertellen van het verhaal van deze verschrikkelijke en onvoorstelbare gebeurtenis. Het ging minder om de weergave van de personages. En bij het casten hield ik rekening met het hetgeen we wisten van de conferentie en alles wat we erover hadden gelezen en gezien. In samenwerking met casting director Simone Bär en in overleg met de producers kwam het uiteindelijk neer op intuïtie. Dat bepaalde wie we zouden casten. Er waren 16 mensen: 15 mannen en een jonge vrouw. En we hadden een hoofdrolspeler, of toch niet, want de conferentie is de hoofdrol. En de interactie tussen de personages is heel belangrijk, want zo creëer je een ensemble cast. Dit ensemble moet werken. Het heeft niets met magie te maken. Of misschien wel.

De notulen van “Die Wannsee Konferenz” zijn 80 jaar geleden opgenomen. In de film zegt voorzitter SS-Obergruppenführer Reinhard Heydrich, ‘Iedereen moet kunnen lezen waar ze aan hebben gewerkt, zodat niemand achteraf kan zeggen dat ze niet wisten.’ Hoe dicht komt het scenario bij de originele gesprekken?

We hadden geluidsopnamen van andere bijeenkomsten over de conferentie. Maar zelfs als we een verslag van de bijeenkomst hadden gekregen, woord-voor-woord, dan blijft een film van deze bijeenkomst deels fictie. De selectie van acteurs, hun gebaren, hun gezichtsuitdrukking en intonatie, het zijn allemaal beslissingen van de regisseur. Het zijn dramaturgische beslissingen. Een film kan geen aanspraak maken op de waarheid. En voor mij gaat het erom het verhaal van deze verschrikkelijke gebeurtenis te vertellen met mijn methoden en mijn tools.

Het plan dat op de Wannsee conferentie werd uitgewerkt, was om elf miljoen Joden te vermoorden. Aan het einde van de film krijgen we enkel nog de villa te zien met nadien de tekst, ‘Zes miljoen Joden werden vermoord tijdens het Nazi-regime.’ Wat is je boodschap met dit slot?

Ja, dat was natuurlijk goed doordacht, want we wilden de stijl van de film niet verstoren of onderbreken: gewoon op een droge, zakelijke manier verslag uitbrengen van deze ongeziene gebeurtenis die de bedoeling had om een massamoord, een genocide, te organiseren.

“Die Wannsee Konferenz” (2022, trailer)

DIE WANNSEE KONFERENZ (2022) DIR Matti Geschonneck PROD Reinhold Elschot, Friederich Oetker SCR Magnus Vattrodt, Paul Mommertz CAM Theo Bierkens ED Dirk Grau CAST Philipp Hochmair, Johannes Allmayer, Maximilian Brückner, Matthias Bundschuh, Fabian Busch, Jakob Diehl, Lilli Fitchner, Godehard Giese