“Here,” de nieuwste film van de Vlaamse regisseur Bart Devos (geb. 1983), is alweer een schot in de roos. Na zijn eerdere films, “Violet” (2014), “Hellhole” (2019) en “Ghost Tropic” (2019)—films die terecht hoog werden ingeschat en geprezen—toont hij ook nu weer zijn veelzijdigheid als innovatief filmmaker die steeds weer nieuwe oorden opzoekt. Ook nu weer kadert hij zijn verhaal in een ander en vernieuwend filmuniversum dat hij op een ingetogen en integere manier perfect naar zijn hand weet te zetten.

In “Here” volgt hij een Roemeense bouwvakker Stefan (rol voor Stefan Gota), werkzaam in Brussel, en die op het punt staat om naar zijn thuisland weer te keren. Voordat hij vertrekt, maakt hij zijn koelkast leeg en met de restjes kookt hij een grote pot soep om als afscheidscadeau uit te delen aan vrienden en familie. Hij ontmoet Shuxiu, een Belgisch-Chinese bryologe (rol voor Liyo Gong), die in een klein restaurant werkt en intussen haar doctoraatsstudie wijdt aan mossen. ‘Wat je in je hand houdt, is een piepklein bos,’ zegt ze tegen Stefan wanneer ze samen buigen over het mos in het schijnbare niemandsland nabij Brussel.

De film is geïnspireerd op een essay getiteld “The Carrier Bag Theory of Fiction” (1986) van de Amerikaanse science fiction schrijfster Ursula K. Le Guin, en op het boek “Gathering Moss: A Natural and Cultural History of Mosses” (2013) van de Amerikaanse botanica Robin Wall Kimmerer. Mos is een lage en weinig opvallende plantensoort die in de film symbool staat voor de mensen die in de onzichtbaarheid leven en door de maatschappij genegeerd worden.

“Here” (2023, trailer)

Met beperkte dialogen tussen de hoofdprotagonisten toont “Here” in al zijn pracht hoe sterk, betekenisvol en veelzeggend stilte wel kan zijn. Bas Devos heeft met zijn eigen filmtaal duidelijk zijn niche gevonden, en dat is ook in het buitenland niet onopgemerkt voorbij gegaan. “Here” werd geselecteerd voor meerdere internationale filmfestivals, waaronder het Filmfestival van Berlijn waar de film in wereldpremière ging en werd bekroond met de Encounters Award en de FIPRESCI Prize; nadien werd hij ook voorgesteld op het Toronto International Film Festival en het New York Film Festival.

Hier in Vlaanderen was de film te zien tijdens het afgelopen Film Fest Gent waar onderstaand gesprek met Bas Devos werd opgetekend. De film loopt in de Belgische bioscopen vanaf 17 januari. Verdeler: Imagine Film Distribution.

Voor jou zijn normen en waarden heel belangrijk, niet? Bijvoorbeeld wanneer Stefan in de bus zijn GSM neemt en zich tegenover de vrouw naast hem verontschuldigt omdat hij haar bijna had aangeraakt, of het respect dat je toont voor maaltijdbezorgers. Je verwerkt het heel subtiel in je verhaal.

Bij mij vertrekt alles bij de verhalen die we vertellen. Er zijn zoveel verhalen die kijken naar de mens op een manier die helemaal niet de mijne is. Het lijkt er vaak op dat een film enkel betekenisvol kan zijn als er iets gewelddadigs gebeurt, als het hoofdpersonage emotioneel of fysiek geweld wordt aangedaan. Dat is dikwijls het beginpunt: er is iets verschrikkelijks gebeurd, en nu moet hij dat overwinnen. Zo kijk je naar verhalen en naar de mens die—volgens mij en op zijn zachtst gezegd—kortzichtig is. Want er is zoveel meer. Waarschijnlijk gaan die verhalen heel ver terug, toen mensen nog in groep rond een vuur heldhaftige verhalen vertelden. Ik vind het interessanter om een verhaal te vertellen dat ons met elkaar verbindt. Ik ben ervan overtuigd dat we voor elkaar kunnen zorgen, dat we—anders dan andere diersoorten—eten opslaan en dat met elkaar delen. Ik wil geloven dat zoiets ons mens maakt, eerder dan dat we elkaar geweld aandoen, en zo hoop ik—op mijn eigen bescheiden manier, voor alle duidelijkheid—weerwerk te bieden aan de films die ik altijd zie terugkomen in de bioscoop. Dat weerwerk komt omdat ik altijd denk, ‘Er is zoveel méér te vertellen.’ Er zijn zoveel andere manieren om duidelijk te maken hoe we er voor elkaar kunnen zijn. Dat probeer ik van bij mijn eerste film te tonen, hoewel in de eerste twee films nog steeds een narratief element aanwezig was dat met dat geweld te maken had, terwijl ik bij de laatste twee films radicaal heb gezegd, ‘Misschien heb ik zelfs dat niet eens nodig. Ik heb geen behoefte aan een gewelddadig uitgangspunt.’ Dus waarom niet vertrekken met iemand die een grote pot soep maakt?

Dat klopt, en er ligt ook een zekere continuïteit in je laatste twee films. Je kan zien dat ze van dezelfde hand zijn.

Ja. Ik denk ook wel bewust, maar deels ook misschien onbewust. Met bewust bedoel ik dat ik een manier van werken heb gevonden die anders is dan bij m’n eerste twee films. Ik ben met kleinere budgetten gaan werken. We zeggen heel snel, ‘Het is een kleine film,’ maar ik bedoel dan eerder films met een klein budget…

…ja, net zoals er ook geen kleine acteurs bestaan…

…voilà. Daarom heb ik het liever over films met een klein budget. En “Here” is voor mij dus geen kleine film, maar wel een film met een klein budget. Dat zorgt voor een heel andere manier van werken en productiemethode om tot een film te komen. Het hangt heel nauw samen met wat je precies doet en de manier waarop. Ik heb bij die twee films veel met dezelfde mensen gewerkt, dan wist ik dat er sowieso al een zekere continuïteit in zit. Ik werk bijna uitsluitend met mensen die mijn vrienden zijn—wat een enorm privilege is—en ik werk daar ook echt naar door films te schrijven voor vrienden van mij. Als ik een film schrijf voor een vriend van mij zoals Stefan Gota—en hij heeft een zachte ziel—dan wil ik die ziel ook graag op een cinemascherm zien. Ik schrijf daar naar, ik werk daar ook naar. Met “Here” heb ik nog meer de indruk dat ik in een soort van lichtheid ben beland. De film heeft een heel lichte vertelling; er zit iets lieflijks in, iets zomers, iets warm, terwijl m’n vorige films nachtelijk en donker waren waar het gevaar schijnbaar achter elke hoek schuilde. Ik weet niet wat mijn volgende film wordt—ik heb er nu nog te weinig tijd voor gehad om er goed over na te denken—maar ik heb altijd gedacht aan andere verhalen en heb de indruk dat ik nu beter kan articuleren wat ik daar nu precies mee bedoel, of toch wat het voor mij betekent. Op dat vlak heb ik pad ingeslagen dat ik boeiend vind.

Ik had indruk dat de film een zachte, ietwat melancholische ondertoon had. Klopt dat?

Ik denk van wel. Dat vloeit voor een deel voort uit wie Stefan is. Er is iets melancholisch aan hem en dat merk je ook aan zijn manier van zijn. Je ziet dat in wie hij is en ook in zijn personage. Het schemert er gewoon door.

Je keuze om met Stefan Gota en Liyo Gong twee acteurs te casten die eerder nog geen hoofdrollen hebben gespeeld, werpt in de film duidelijk zijn vruchten af. Het wérkt.

Ja, een hoofdrol kan heel veeleisend zijn, maar—zonder pluimen op mijn eigen hoed te steken—ik denk dat wij, als productie, zorg dragen voor elkaar. We maken een film als een groep, we laten niemand aan zijn lot over en ik vertrouw daarop. Op de filmset zorgen we voor tijd en ruimte om dingen uit te zoeken—wat zeldzaam is, want meestal moet het snel gaan. Als iets niet helemaal goed zit of bij iemand valt het niet helemaal in de juiste plooi, dan moet je daar tijd voor uittrekken. Dus die tijd en ruimte worden gecreëerd—met meer geld zouden we dat nog beter kunnen doen, denk ik—en anderzijds had ik enorm veel vertrouwen in Stefan en Liyo. Zij had nog nooit voor een camera gestaan; ik had met haar enkele tests gedaan en je zag meteen dat ze nog wel iets moest overwinnen, maar eens ze daar voorbij geraakte, dan was zij perfect voor haar rol. Dit is nu mijn vierde film; ik heb altijd met een mengeling van professionele en niet-professionele acteurs gewerkt, en durfde nu met een gerust hart zeggen, ‘Dat komt wel goed.’ Er was nog een kleine drempel, maar daar konden we over geraken. Ik had veel vertrouwen in hen, en voor het eerst misschien ook in mezelf.

Net als jij maken de Dardennes hun films ook met beperkte middelen. Maar ook bij jou staat het je einddoel niet in de weg.

We doen echt wel ons best om comfortabel te filmen. Bij het maken van een film moet je stellen: tijd is comfort. Heb je tijd, dan is er een gevoel van comfort. Voel je je opgejaagd, of heb je als acteur het gevoel van, ‘Oei, dat moet hier vooruitgaan,’ zoiets proberen we consequent te vermijden. Het is voor mij geen statement, maar ik verlang ook niet naar die glamor-zijde van film. Dat interesseert me niet; wat mij interesseert, is het maken van films, op de set staan, met die mensen werken en je niet alleen voelen op de wereld. Film is een prachtige manier om je niet alleen te voelen; je verbindt je met de mensen die mee de film maken en de mensen die naar de film komen kijken.

Welk financieel parcours heb je tot dusver afgelegd met je films?

Mijn eerste twee films hadden het budget van een doorsnee Vlaamse film. Soms kan dat bevrijdend zijn, maar als je gebonden bent aan geld, kan het ook een belemmering zijn. Dan zijn er voorwaarden. Krijg je bijvoorbeeld geld uit Nederland, dan komt een deel van je ploeg of één van je acteurs uit Nederland. Pas op, ik wil dat ook, hé, maar ik wil dan liefst met die mensen werken omdat ik hen graag heb, niet omdat het moet vanwege dat geld. Film kost geld, dat is gewoon zo, maar ik probeer daar heel bewust mee om te gaan en de films zo goedkoop mogelijk te maken zonder dat ze het stigma van een ‘goedkope film’ meedragen. En goedkope film? “Here” is geen goedkope film, en hij ziet er niet goedkoop uit. Dus nee, geef me meer geld en ik word niet per se gelukkiger. Zou de film anders zijn, mochten we meer geld hebben? Ik vermoed van wel, want je productiemethoden veranderen. Meer geld betekent een andere manier van kijken naar hoe een draaidag kan verlopen, ook—letterlijk—meer zorgen want er komt heel wat bij kijken dat er anders niet is. Dus voor mij is het, zoals het nu is, heel bevrijdend. Wat niet uitsluit dat mijn volgende film misschien een hoger budget heeft: als hij dat nodig heeft, zullen we dat moeten zoeken. Maar ik schrijf wel met een zekere economie in het achterhoofd, en ook met een zekere bescheidenheid [lacht].

Film Fest Gent
15 oktober 2023

FILMS

VIOLET (2014) DIR – SCR Bas Devos PROD Tomas Leyers CAM Nicolas Karakatsanis ED Dieter Diependaele CAST Cesar De Sutter, Koen De Sutter, Mira Helmer, Brent Minne, Fania Sorel, Jeroen Van der Ven, Raf Walschaerts

HELLHOLE (2019) DIR – SCR Bas Devos PROD Tomas Leyers, Marc Goyens CAM Nicolas Karakatsanis ED Dieter Diependaele MUS James Kirby CAST Luna Azabal, Hamza Belarbi, Amine Benhilal, Kristof Coenen, Mieke De Groote, Alba Rohrwacher, Willy Thomas, Jeroen Van der Ven

GHOST TROPIC (2019) DIR – SCR Bas Devos PROD Bas Devos, Tomas Leyers, Marc Goyens, Benoit Roland CAM Grimm Vandekerckhove ED Bas Devos, Dieter Diependaele MUS Brecht Ameel CAST Saabia Bentaïeb, Laurent Kumba, Jovial Mbega, Sara Sampelayo, Mieke De Groote, Anemone Valcke, Stefan Gota, Edouardo Ripani, Maaike Neuville, Jeroen Van der Ven

HERE (2003) DIR – SCR Bas Devos PROD Marc Goyens CAM Grimm Vandekerckhove ED Dieter Diependaele MUS Brecht Ameel CAST Stefan Gota, Liyo Gong, Teodor Corban, Cedric Luvuezo, Saabia Bentaïeb, Alina Constantin, ShuHuang Wang